Ünite Tekrar Testleri - 1

Hırsız, polis tarafından suçüstü yakalandı.

Edilgen fiiller, nesne - yüklem ilişkisine göre daima geçişsizdir. Çünkü edilgen fiillerde nesne gibi görünen öge, özne görevini üstlenmiştir.

I. Bir şeylerin değerini anlayıncaya kadar fırsat kaçmış oluyor.
II. Geç kalarak fırsatın elinden kaçmasını bekliyor sanki.
III. Hayatın güzelliklerinin fark edilmesi için ne yapılmalıdır?
IV. Görmesini bilirsek mutluluğu etrafımızdaki her şeyde görebiliriz.

Edilgen eylemle kurulmuş cümlelerde özne, sözde öznedir. Aslında nesne görevindeki öge, gerçek özne belli olmadığından özne görevini üstlenmektedir.

Gerçek öznesi olmayan edilgen ve geçişsiz fiiller vardır. Bu tür fiillerde ‘’- I, - n” ekleri, yüklemi edilgen yapar. İşçi, işini aksattığı için kovuldu. (Başkası tarafından kovuldu.) Bu cümlede yükleme “Kovulan kim?” sorusunu sorarsak öznenin “işçi” olduğunu görürüz. Ancak “-I” ekini alan “kovuldu” eylemi, özne tarafından değil başkası tarafından yapılmıştır. Yani burada özne, işi yapan öge değil başkasının yaptığı işten etkilenen öge durumundadır. Dolayısıyla burada gerçek özne değil, “sözde özne” vardır.

I. Yar deyince kalem elden düşüyor. 
II. Gözlerim görmüyor, aklım şaşıyor. 
III. Lambada titreyen alev üşüyor,
IV. Aşk kağıda yazılmıyor Mihriban.
 

Abdürrahim KARAKOÇ

Eylemi yapanın belli olduğu cümlelerde fiil, etken çatılıyken eylemi yapanın belli olmadığı cümlelerde edilgen çatılıdır. “Tarafından” ve “-ce” ifadeleri bulunan cümlelerde ise yüklem, edilgen çatılı kabul edilir.

• Öznesine göre fiillerde gerçek veya gizli özne varsa etken fiil, sözde özne varsa edilgen fiil denir.
• Nesnesine göre fiillerde nesne alabilen fiillere geçişli fiil, nesne alamayan fiillere geçişsiz fiil denir.

Buna göre,

Bir fiilin geçişli olması için cümlede mutlaka nesnenin bulunması şart değildir. Yüklemi geçişli fiil olduğu hâlde bazı cümlelerde nesne bulunmaz.