Nereye Yerleşelim - 1

“Göbekli Tepe; Şanlıurfa şehir merkezine 15 km uzaklıkta, günümüzden yaklaşık 12.000 yıl öncesine ait bir inanç merkezidir. Çok uzak mesafelerden dahi görülebilen bir tepe üzerinde inşa edilen bu kutsal alan, birçok çemberimsi anıtsal yapıdan oluşmaktadır. Yapılan araştırmalar, bölgenin bir tapınak yerleşkesi olmasının yanı sıra insanları bir araya getiren bir şölen ya da festival alanı olabileceğini de düşündürüyor. Bilim insanları, dinî tören ve şölenler yapılırken çok sayıda besinin depolanması gerektiğini bu nedenle insanların tarım yapma ve hayvanları evcilleştirme ihtiyacının ortaya çıktığını belirtmektedir. Bu ihtiyacın; Göbekli Tepe’nin din, bilim, sanat ve kültürün yanı sıra kültür tarımını ve yerleşik hayata geçişi de başlattığı düşünülmektedir.”                (Emine Sonnur Özcan, Bilim Teknik Dergisi)

“Yaşadığım yer dağlık ve engebelidir. Ormanlık alanların yoğun olmasından dolayı tarım yapılabilen alanlar azdır. Bu nedenle fabrikada çalışabileceğim büyük bir şehre göç etmeye karar verdim.

9500 yıllık bir geçmişe sahip olan Konya Çatalhöyük yerleşmesi yaklaşık 8000 insanın barındığı bir kasabadır. Burada ilk ev mimarisi ve ibadethanelere ait kalıntılar bulunmuştur. Tahıl üretiminin yapıldığı Çatalhöyük’te 800 yıllık bir köy yaşantısı vardır. Yapılan son araştırmalara göre Çumra ilçesinde hayvan sürülerinin otlatıldığı anlaşılmaktadır. Yakınlarında olan Çarşamba Irmağfnın ilkbaharda taşması ile Çatalhöyük'ün adeta bir adaya dönüşmesi bölgeyi saldırılara karşı koruyan doğal bir set oluşturuyordu. Yapılan kazılarda bölgede kumaş parçalarına da rastlanmıştır. Çatalhöyük'te yaşayanlar Haşan Dağı’ndan elde ettikleri tuzu çevrelerinde yaşayanlara satmışlardır. 

Yukarıda arkeolojik kazılar sonucu ortaya çıkarılan ve dünyanın ilk yerleşim merkezleri arasında sayılan Çatalhöyük ile ilgili görsel ve bilgiler verilmiştir.

Bu bilgilere göre Çatalhöyük ile ilgili;

I. Anadolu’nun en eski yerleşim alanları arasında yer almaktadır.
II. Doğal faktörler bölgenin güvenliğinin sağlanmasında etkili olmaktadır.
III. Yerleşim yerinde yaşayanlar geçimlerini tarım, hayvancılık ve ticaret ile sağlamaktadır.
IV. İbadethanelerin olması bölgenin tarihî çağlara girdiğini göstermektedir,

Bu bilgilere göre yerleşmeye etki eden faktörler ile ilgili;

I. 1. örnekte iklimin ulaşımı ve yerleşmeyi olumsuz etkilediği anlaşılmaktadır.
II. 2. örnekte beşerî faktörlerden ticaretin yerleşmeyi olumlu etkilediği görülmektedir.
III. 3. örnekte yer altı kaynakları ve madencilik faktörünün yerleşmeyi olumlu etkilediği anlaşılmaktadır.
IV. 1 ve 3. örnekte yerleşmeye hem doğal hem de beşerî faktörler etki etmektedir.

İlk çağlarda yerleşmeye etki eden faktörlerden bazıları şunlardır:

1. Mısırlılar Nil Nehri kenarındaki verimli arazilerin olduğu yerlere, Hititler Kızılırmak Nehri çevresine, Sümerler, Babiller ve Asurlar ise
Mezopotamya adı verilen Fırat ve Dicle Nehirleri arasına yerleşmişlerdir.
2. Urartular ortalama yükseltisi fazla olan Anadolu’nun doğusunda bulunan Tuşpa - Van yakınlarına yerleşmişler ve burada taş işçiliğinde ustalaşmışlardı.
3. İyonlar Anadolu’nun batısına yerleşmişler ve denize yakın konumda kurulmaları koloniler oluşturmalarında etkili olmuştur.
 

Yukarıda İstanbul’a yerleşmeye etki eden beşerî faktörler ile ilgili bilgiler verilmiştir.

Eskiden insanlar savaş gibi tehlikelere karşı kale veya kaleye yakın alanları yerleşim yeri olarak seçerlerdi.

Yükseltisi fazla olmayan düz alanlarda ulaşım ve üretim tesislerinin kurulması kolaydır. Üretim tesislerinin olduğu yerler insanların yerleşim alanı olarak tercih ettiği merkezler arasında yer alır. Aynı zamanda düz alanların olduğu verimli ovalarda makine kullanımı kolaydır. Buralarda ekip biçilebilecek alanlar olduğu için yerleşim yeri olarak tercih edilmektedir.

İtalya’da yer alan Sicilya adası Cilalı Taş Dönemi'nde yerleşim yeri olarak tercih edilmiştir. Buranın yerleşim yeri olarak tercih edilmesinde, deniz yollarını kontrol ederek ekonomik gelir elde etme isteği etkili olmuştur.

İlk çağlarda Nevşehir’de yer alan Kapadokya bölgesi yerleşim yeri olarak tercih edilmiştir. Buranın yerleşim yeri olarak tercih edilmesinde, su havzasının içinde ve Kızılırmak kıyısında yer alması, ayrıca bölgenin ipek Yolu üzerinde bulunması etkili olmuştur.