Geleneksel Türk Tiyatrosu - 3

Göz bu hayâl perdesini hurmadan gice
Can bir visal bezmine handen revân olur

Kukla sözcüğünün nereden çıktığı kesin değildir. Kukla için değişik yer ve zamanlarda hayalbaz, şebbaz, suretbaz, lu’betbaz, piyade çadırları deyimleri kullanılmıştır. Bilinen bir gerçek, Türklerin kuklayı Anadolu'ya gelmeden önce bilmeleridir. Türklerde kuklaya, kukla denilmesi ancak 17. yüzyılda başlamaktadır. XV. yüzyılın sonlarında kuklanın Türkiye’de hem yaygın olduğunu hem de kukla sözcüğünün kullanılmış olduğunu gösteren belge de vardır. Ancak bu belgede görülen kukla sözcüğüne başka belgelerde pek rastlanmamaktadır. Belirgin kişileri ve oyun dağarcığı üzerine bilgimiz bulunan tek kukla türü XIX. yüzyılda tuluat tiyatrosundan etkilenen el kuklasıdır. Bu kuklanın başkişileri ibiş ile İhtiyaridir. Orta Asya’dan gelen belli başlı iki kukla türü kullanılmakladır: Kol Korçak (el kuklası) ve Çadır Hayal (ipli kukla).

I. Usta-çırak geleneğiyle yetişen iki kişilik oyuncu kadrosu
II. Belirli kurallara dayanan gölge oyunu olması
III. Doğaçlama (metinsiz) oynanması
IV. Her bir temsil için farklı dekor ve sahne uygulamaları
V. Yüzyıllardır sadece köylerde oynanması

Yukarıya doğru kıvrık sakalıyla, kurnaz görünüşüyle her hareketi önceden hesaplanmış bir tiptir. Karşılaştığı olayları her zaman kabullenmeye hazırdır, düzen ve güçten yanadır. Herkesin huyuna suyuna göre konuşur, içten pazarlıklıdır, insanların her türlü anlaşmazlıklarında arabuluculuk yapar. Karakter davranış olarak her türlü kalıba girmeye uygundur, insanların kusurlarına göz yumar, onlara öğüt verir yol gösterir. Okumuş, çelebi bir görünüşü vardır ama bilgisi yüzeyseldir. Bilim, sanat, edebiyat vb. hemen her konuda biraz bilir, görgü kurallarına uyar, iş yapmaz ama işi organize eder veya kurar.

HACİVAT— (Gelir) Ne dedin Karagöz

KARAGÖZ— (Gelir) İstakratoz.

HACİVAT— Değil, efendim İstakoz.

KARAGÖZ— İstakratoz.

HACİVAT— Karagöz, senin dilin dönmüyor.

KARAGÖZ— Benim dilim makinalı mı?

HACİVAT— Öyleyse, bilâder heceleyelim!

KARAGÖZ— Nerede geceleyelim?

HACİVAT— Senin sözlerin saçma sapan. (....)

HACİVAT—Elif sin esa: is

KARAGÖZ— Herif ile seyis

HACİVAT— “Herif ile seyis" değil! Elif sin esa: is

KARAGÖZ— Herif sin iki seyis (...)

HACİVAT— Kaf ze ötür: koz

KARAGÖZ— Kaf ze ötür: koz

HACİVAT— Ne oldu?

KARAGÖZ— Beykoz

HACİVAT— Değil, a canım! Kaf ze ötür: koz

--- seyircinin ortasında oynanan, tuluata dayanan, müzik, dans, taklit gibi unsurlardan da yararlanan bir geleneksel halk tiyatrosu örneğidir. Canlı oyuncularla oynandığı için Karagöz’den temelde bir farklılığı bulunmasına karşılık, bu iki tür arasında oyun dağarcığı, güldürme yöntemleri, kişiler ve yapı bakımından önemli benzerlikler bulunmaktadır.

Tek kişilik bir gösteri olan --- hikâye kaynakları arasında; halk arasında yaşanmış önemli olaylar, bizzat kendi duyduğu, gördüğü, yaşadığı bir olay, dinsel ya da din dışı olayları kapsayan kaynağını tarihten alan olaylar ve yer yer masalımsı hikâyeler, destanlar ve menkıbeler, klasikleşmiş masal ve hikâyeler, romanlardan esinlenerek yaratılan öyküler, taklitlerin bir araya getirmesiyle kendi bizzat derlediği hikâyeler, Karagöz metinlerinden esinlenilerek oluşturulan hikâyeler ve atasözleri m izden yararlanılarak derlenen hikâyeler, sayılmaktadır.