İslamiyet' in Türk Devlet ve Toplum Yapısına Etkisi - 4

Tanım: Sözlükte “kesmek, ayırmak” anlamında kullanılan
ikta terim olarak özellikle arazi gibi taşınmaz mallarla,
doğal kaynaklarını mülkiyet, işletme veya faydalanma
imtiyazlarını ya da bir bölgenin vergi gelirlerinin
belirli şartlarla uygun kişilere verilmesidir.

Türk İslam devletlerinde tebanın Müslüman ve gayrimüslimlerden oluşması;

I. vergilerin şer'i ve örfi olarak ayrılması,
II. cizye vergisinin hâzinenin bir gelir kalemi olması,
III. hukuk birliğinin olmaması

Selçuklu Devleti’nde Divan-ı Mezalim “yöneticiler karşısında zulme uğradığını düşünenlerin başvurdukları” bir kurum olarak işlev yürütmüştür.

Bu kurumun varlığı;

I. sosyal devlet,
II. ülûş,
III. ikta

Selçuklular,

• Kuruluşlarından sonra Horasan kentlerine, başlarında “Şıhne” denilen komutanların bulunduğu askeri garnizonlar yerleştirmişlerdir.
• Aşırı vergilendirmeden de kaçınarak Semerkant ve İsfahan gibi bazı önemli kentlere vergi muafiyeti de sağlamışlardır.

Türk İslam devletlerinde eskiden beri kullanılan hakimiyet sembolleri varlığını sürdürmüş İslamiyet’in kabulüyle de bunlara yenileri eklenmiştir.

• Selçuklu sultanları Alp Arslan ve Melikşah’ın hükümdarlık dönemlerinde vezirlik görevinde bulunmuştur.
• Siyasetname adlı eserinde Selçuklu Devleti'nin siyaset ve devlet anlayışı hakkında bilgi vermiştir.

Orta Çağ Türk İslam toplumlarında sosyal sınıfları dönemin Avrupa’sında olduğu gibi derin çizgilerle birbirinden ayrılmamıştır.

Bu duruma;

I. toprak mülkiyetinin sınırlandırılması,
II. geniş meraların ortak mülkiyet kabul edilmesi,
III. yerel yöneticilerin feodalleşmesinin engellenmesi