Değişen Dünyada Değişen Osmanlı - 3

İbrahim Müteferrika Lale Devri denilen dönemde bir matbaa kurmak için uğraşırken ona Yirmisekiz Mehmed Çelebi ile Paris’te iken matbaayı tanımış Mehmed Said Efendi destek oldu. Sait Efendi’nin kendisi de matbaaya meraklıydı ve matbaa üzerine tasarımları vardı. İbrahim Müteferrika ile Mehmed Said Efendi’nin işbirliği yapması sonucu 1727 Temmuz’unun başlarında dönemin padişahı III. Ahmed’in fermanı ve şeyhülislâm Yenişehirli Abdullah Efendi’nin fetvasıyla ilk Türk matbaasını kurma izni alındı. İlk basılan eser “Lugat-i Vankuli” denilen Türkçe-Arapça bir sözlük olmuş ve bunu diğer eserler izlemiştir.

Buna göre Lale Devri’nde yapılan bu çalışmalar ile ilgili;

I. Kültürel hayatın gelişmesine zemin hazırlanmıştır.
II. Devlet adamlarının izni ile yapılmıştır.
III. Kitap basımı konusundaki teknik imkanlar artırılmıştır.

Şirket-i Hayriye; Boğaziçi ile İstanbul arasındaki deniz taşımacılığını vapurlarla düzenli olarak gerçekleştiren bir şirketti. 19. yüzyılın ortasına kadar genellikle yazlık evlerin bulunduğu İstanbul Boğazı ve çevresi ulaşım imkanının artmasıyla birlikte sürekli oturma bölgesi olmuş, boğaz kıyısında birçok yalı yapılmış ve insanlar sık sık boğaz kenarındaki semtleri görmeye gitmeye başlamışlardır.

Osmanlı’da Posta Teşkilatı’nın kurulması XIX. yüzyılın en önemli yeniliklerinden biri oldu. Kurum, postaları önce kara yolu ile halka ulaştırmaya başladı. Postaların halka daha hızlı ulaşması ise demir ve deniz yollarının kullanımının yaygınlaşmasıyla mümkün oldu.

II. Mahmut döneminde ıslahatlara en büyük engel durumunda olan Yeniçeri Ocağı kaldırılarak yerine Batı tarzında modern bir ordu kuruldu.

Johann Gutenberg’in XV. yüzyılın ortalarında matbaayı kurup, kitap basmaya başlamasından kısa bir süre sonra Osmanlı’da da matbaa kullanılmaya başlandı. İstanbul’da 1493’te ilk Yahudi matbaası kuruldu. Daha sonra 1567’de Ermeniler, 1627’de de Rumlar ilk matbaalarını açtılar. Ancak ilk Türk matbaası 1727’ye kadar kurulmadı. İbrahim Müteferrika ve Mehmed Said Efendi tarafından Müteferrika’nın evinde kurulan matbaanın ilk kitabı, basımı 1729 yılının ilk aylarında tamamlanan Vankulu Lugatı’ydı. Her ne kadar matbaanın bulunduğu yer ve donanımının bir kısmı şahsi malsa da, matbaanın asıl masraflarını devlet karşılamış ve burada çalışan işçilerin günlük yiyeceğine kadar ihtiyaçlarını devlet karşılamıştır. Basılan kitapların fiyatları da devlet tarafından belirlenmiştir.

II. Mahmut Dönemi’nde;

• Osmanlı memur ve diplomatlarının yabancı dil eğitimi almaları için Tercüme Odası kuruldu (1821).
• Medreselerin yanında Avrupa tarzında eğitim veren okullar açıldı, ilköğretim zorunlu hâle getirildi (1824).

“Eğer vapurların sayısı ve seferleri artırılırsa yazları Boğaziçi’ne rağbet çoğalacak, tenha yerler imar ve iskân edilecektir. Kışın da Boğaz’a gidip dönme olanakları sağlanırsa çoğu kimse kışı Boğaz’da çıkartacak, altı ayda bir yazlık için Boğaz’a taşınmak mecburiyeti kalmayacaktır.”

Lale Devri’nde kitapların yangından kurtulması için yeni kütüphaneler kuruldu ve buralara önemli miktarlarda kitap toplandı, itfaiye teşkilatı olan tulumbacılar yeni bir tarzda örgütlendi. Matbaa kuruldu ve Avrupa başkentlerine elçilikler açıldı. Başta çini olmak üzere, çeşitli imalathaneler kuruldu veya yeniden düzenlendi.

Verilen bilgilere bakıldığında Lale Devri için;

I. Kültürel çalışmalar yapıldığı
II. Avrupa’daki gelişmelerin takip edildiği
III. Sanatsal çalışmalara destek verildiği

Osmanlı Devleti Lale Devri’nden itibaren Avusturya, Fransa, İran ve Rusya gibi ülkelere elçiler göndermiştir. Bu elçilerin görevi oradaki eğitim sistemini, askeri sistemi ve teknolojik gelişmeleri inceleyip Osmanlı Devleti’nin Avrupa ülkelerini daha yakından tanımasını sağlamaktı. Ayrıca bu ülkelerden gelen elçiler şatafatlı törenlerle karşılanmış ve uğurlanmıştır. Fransa’ya gönderilen elçi sayesinde Osmanlı’nın Fransa ile ticari ilişkileri olumlu yönde ilerlemiştir. Rusya’ya gönderilen elçi sayesinde de sınırda çıkabilecek bir savaşın önüne geçilmiştir.

I. Çini imalathanesinin kurulması
II. İtfaiye teşkilatının kurulması
III. İlk kez çiçek aşısının uygulanması
IV. Kumaş fabrikalarının kurulması