Bilimin Öncüleri - 2

Buhara, yetiştirdiği bilim ve din adamlarıyla “İslamiyet’in Kubbesi” unvanını almış bir şehirdir. Şehirde 140’tan fazla mimari eser olması, Orta Çağ’dan itibaren önemli merkezlerden birisi olduğunun göstergesidir.

El-Hazini, Sultan Sancar’ın desteği ile araştırmalarını sürdürdü. İslam dünyasında orijinal gözlemler yapmış yirmi astronomdan biri olan El-Hâzinî, uzun yıllar en güvenilir olarak kabul edilen zîcinin (yıldız cetveli) bulunduğu ez-Zîcu’l-Mu’teberi’s-Sancarî es-Sultânî ile İslam dünyasında teraziler hakkında yazılan en önemli eser olan Kitabu Mîzânü’l-Hikme’sini Sultan Sancar’a ithaf etmiştir. Mîzânü’l-Hikme adını verdiği bu terazi hassaslık bakımından öncekilerden daha üstündü.

Farklı alanlarda çalışma yapmış olan Türk-İslam bilim insanlarındandır. Avrupa’da “Tıbbın Kanunları” adlı eseri uzun süre ders kitabı olarak okutuldu. Akıl hastalıkları, çiçek hastalığı gibi birçok hastalığın tedavisi ve aşı, kan dolaşımı gibi konularda çalışmalar yaptı.

Hz. Muhammed Zeyd bin Sâbit’in İbranice ve Süryanice öğrenmesini ister. Daha sonra bazı Müslüman bilginler de bu dilleri öğrenerek kendileri tercümeler yapmışlardır. Bağdat’ta 829 yılında kurulan Beytü’l-Hikme’de Müslüman bilginler, özellikle Aristo, Eflatun, Batlamyus, Öklid, Galen gibi filozof ve bilginlerin eserlerini Arapçaya tercüme etmişlerdir. Böylece Beytü’l-Hikme özellikle yabancı felsefî ve bilimsel düşüncelerinin İslam dünyasına geçmesinde büyük rol oynamıştır.

İbn-i Rüşd ünlü astronom Batlamyus’un evren modelini eleştirmiş, yeni gezegen modellerinin oluşturulması gereğini ortaya koymuştur. Astronomi alanında yaptığı çalışmalarla güneş lekelerini ilk defa gözlemleyen bilgin olan İbn-i Rüşd, tıp ve optik alanında da çalışmalar yapmış, gözün retina tabakasının işlevini açıklamıştır.

Buna göre İbn-i Rüşd hakkında;

I. Sağlık alanında çalışmalar yaptığına
II. Bilimsel gelişmelere katkı sağladığına
III. Devlet adamlarından destek bulduğuna

Güneş saati yapan Ali Kuşçu, Ay’ın ilk haritasını çıkarmış bu sebeple de NASA tarafından adı bugün Ay’ın bir bölgesine verilmiştir.

İslam Devletlerinde bilim insanları devlet başkanları tarafından desteklenmiştir. Saraylarında bilimsel çalışmalar yapan bilim insanlarının fazlalığı ve saray kütüphanelerinin zenginliği o dönem yöneticileri için bir gurur kaynağıydı. Hatta kazandıkları savaştan sonra vergi almak yerine kitap isteyen devlet adamları olmuştur.

Nişabur, Bağdat, Isfahan, Herat, Belh, Merv, Hargird, Basra, Musul gibi Irak ve Horasan’ın hemen hemen her şehrinde inşa edilen Nizamiye Medreseleri her şeyden önce vakıf kuruluşları idi. Yani kendilerine ait bütçeleri, gelir kaynakları vardı; İdarî ve eğitim personeline maaş ödenmekteydi. Öğrencilere ise yatıp kalkacakları odalar verilmekte, beslenme ihtiyaçları karşılanmakta, ayrıca burs da tahsis edilmekteydi. Bu yenilikler eğitimi cazip hâle getirmekte ve en önemlisi fakir öğrencilere imkan ve fırsat eşitliği sağlamaktaydı.