Demokrasi Serüveni - 3

II. Mahmut padişah olduktan sonra 7 Ekim 1808’de ayanlar ile Osmanlı Devleti arasında Sened-i İttifak belgesi imzalandı. Bu senetle ayanlar Padişaha sadakatlerini ilan ederken Padişah da ayanları koruma sözü verdi. Ayanlar vergileri Saray’ın isteği doğrultuda toplayacaklarını ve kendi bölgelerinin dışına el uzatmayacaklarını belirttiler. Ayanların merkeze bağlılıklarının karşılığı olarak Sadrazam, keyfi davranışlarda bulunmayacağını, ayanların etki ve yönetim alanlarına karışmayacağını ilan etti.

Osmanlı Devleti’nde 1876’da I. Meşrutiyetin ilanı ile ilk anayasa (Kanun-i Esasi) hazırlanmış ve kanun önünde eşitlik ve birey hakları anayasal güvenceye alınmıştır. Bu dönemde Osmanlı Devleti’nde halk ilk kez seçme ve seçilme hakkını kullanmıştır. Halk tarafından seçilen meclise “Meclis-i Mebusan” adı verilmiştir. II. Meşrutiyet’in ilanı (24 Temmuz 1908) ile Osmanlı Devleti’nde parlamenter yönetime geçilmiş ve halk seçme seçilme hakkını kullanarak seçimlere katılmıştır.

Kanun-u Esasi’de yer alan bazı maddeler şunlardır;

• Osmanlı vatandaşlarının tamamı başkalarının özgürlüklerine zarar vermemek koşuluyla kişisel özgürlüğe sahiptirler.
• Yasalar önünde tüm vatandaşlar eşittir.
• Mahkemeler açık yapılacak, herkes mahkeme huzurunda hakkını savunmak için gerekli gördüğü yasal araçları kullanabilecektir.
• Yasada olmayan bir sebepten dolayı hiç kimsenin özel mülküne zorla girilemez.

Görselde verilen bilgilerden hareketle Türk demokrasisinin gelişimiyle ilgili;

I. Osmanlı’dan önceki dönemde hükümdarlar devleti yönetirken fikir alışverişine (meşveret) önem vermişlerdir.
II. Tanzimat ve Islahat Fermanı ile Osmanlı toplumsal yapısında değişime neden olacak düzenlemeler yapılmıştır.
III. II. Abdülhamit Dönemi'nde yapılan çalışmalarla Osmanlı yönetimindeki demokratikleşme hareketleri hızlanmıştır.
IV. Atatürk Dönemi’nde kişi egemenliğine son verilerek laik ve demokratik bir yönetime geçilmiştir.

Osmanlı’da 19. yüzyılda demokratikleşme alanında atılan pek çok adımdan birisi de Tanzimat Fermanı’dır.

3 Kasım 1839 tarihinde yayınlanan Tanzimat Fermanı’nın hazırlanmasında devlet ve halkın kuvvet ve refahını kaybetmesi, güçsüz ve fakir düşmesi gerekçe olarak gösterilmiştir. Ferman ile Osmanlı'nın bütün halkına “vatandaş” statüsü tanınmakta, herkes can, mal ve namus noktasında devletin koruması altına alınmaktaydı. Böylece “5-10 sene içinde” Osmanlı'nın eski kudretine kavuşabileceği beklentisi dile getirilmiştir.

I. Meşrutiyet 1876’da ilan edildikten kısa bir süre sonra çıkan savaştan dolayı Padişah yetkisini kullanarak meclisi süresiz tatil etmiş yani kapatmıştı. Uzun bir süre sonra 1908’de II. Meşrutiyet ilan edildi. Yapılan anayasa değişikliklerinde, yasama görevi meclise; yürütme görevi hükümete verildi. Hükümet de padişaha değil meclise karşı sorumlu hâle getirildi.

Görselde verilen bilgilerden hareketle demokrasinin gelişimi ile ilgili;

I. Batı'nın katkısı daha fazla olmuştur.
II. Çıkarılan yasalarla demokratik haklar güvence altına alınmak istenmiştir.
III. Hem güncel hayatı hem de ülkelerin yönetimini ilgilendiren bir süreç olmuştur.
IV. Demokrasinin gelişim süreci 1948 yılından kabul edilen “İnsan Hakları Evrensel Bildirisi” ile tamamlanmıştır.