Boylardan Devlete - 1

Moğollar XIII. yüzyılda Uygurları egemenlikleri altına almalarına karşın zamanla Türk kültürü ve devlet geleneklerinden önemli ölçüde etkilenmişlerdir.
 

Bu duruma;
I. Uygurcanın Moğol Devleti’nin resmi dili olması,
II. Türklerin Moğol bürokrasisinde görev alması,
lIl. Orta Asya’da yaşayan Türk topluluklarının Moğollardan daha zengin bir kültüre sahip olması

Bilge Kağan'ın oğlu tarafından babasının ölümü üzerine
diktirilen yazıtta Bilge Kağan’ın yaptığı hizmetler
anlatılmış, babasının dağılmış ve parçalanmış bir millete
kağan olduğu, ölmek üzere olan milletini Tanrı'nın
lütfü ile diriltip yücelttiği belirtilmiştir.
 

Bilge Kağan yazıtındaki bu ifadeyle;
 

I. milli kimliği güçlendirme,
II. teokratik yapı oluşturma,
III. yöneticilere sorumluluklarını hatırlatma

İlk Türk devletlerinde;
 

I. boylar federasyonu şeklinde örgütlenilmesi,
II. ülkenin hanedan üyelerinin ortak malı sayılması,
III. Kurultay'a devlete bağlı boy liderlerinin üye olması

Kültigin Yazıtı’nda “Tanrı gibi Tanrı’dan olmuş Türk
Bilge Kağan”, “...üstte mavi gök, altta yağız yer kılındıkta,
ikisi arasında insanoğlu kılınmış, insanoğlunun
üzerine ecdadım Bumin Kağan, istemi Kağan oturmuş.
Oturarak Türk milletinin ilini, töresini tutuvermiş,
düzen vermiş” ifadeleri yer almıştır.

İlk Türk devletlerinde görülen;
 

• boylar federasyonu şeklinde örgütlenilmesi
• doğu/batı veya kuzey/güney şeklinde ikili yönetim anlayışının benimsenmesi

Türkler 682 yılında birleşerek Çin hâkimiyetinden kurtuldular
ve kutlu yurt kabul ettikleri Ötüken'de devletlerini
kurdular. Bağımsızlığın sağlanmasında yararlılık
gösteren Tonyukuk vezir olurken hükümdar “derleyen
toparlayan” manasına gelen “ilteriş” ünvanını aldı.

Kök Türklerin Orta Asya’da dağınık Türk boylarını bir araya getirerek kısa zamanda etkin bir güç haline gelmesinde;

I. ipek Yolu üzerinde denetim kurması,
II. Ak Hun ve Sasanilere karşı sınırlarını genişletmesi,
III. Çin’i baskı altına alması

Buna göre İç Asya’da yaşayan Türklerle ilgili olarak;
 

I. taşınabilir malzemelerden sanat ürünleri ürettikleri,
II. sosyal yaşantılarının sanat anlayışlarını etkilediği,
III. ticari faaliyetlere yöneldikleri