Cumhuriyet Dönemi'nde Tiyatro (1950-1980) - 1

Cumhuriyet Dönemi’nde efsane ya da tarihe dayanarak çağın eleştirisini yapan yazarlara bakıldığında --- adlı oyunlarıyla çok ses getiren Güngör Dilmen başta gelir.

1950-1980 dönemi Türk tiyatrosunda köy yaşayışını konu alan oyunlarda dinde tutuculuğun yaygınlaşmasına dikkatlerin çekildiği görülür.

I. Oyuncunun, seyircinin karşısına saçma ve şaşırtıcı olaylarla çıkmasını esas almıştır. (gerçeküstü tiyatro)
II. Daha çok güncel siyasi konuları, toplumsal yaşamdaki aksaklıkları iğneleyici bir dille anlatan bu türde şarkı, parodi, skeç, şiir vb. ne yer verilir. (kabare tiyatrosu)
III. Ayrıntıları işlerken doğayı örnek alan bu tür, yaşamı tüm ayrıntılarına kadar işler. (natüralist tiyatro)
IV. Andre Breton tarafından, Freud’un görüşlerine dayanılarak oluşturulan tiyatrodur. (absürt tiyatro)
V. Duygusal yönü ağır basan bu tiyatro konuşmanın hareketlerle desteklendiği oyunlardır. (dramatik tiyatro)

I. Darbeleri kapsayan bu yıllarda tiyatro eserlerinde düşünce ön plandadır.
II. İlk defa manzum tiyatrolar bu dönemde kaleme alınmıştır.
III. Geleneksel Türk tiyatrosundan yoğun bir biçimde yararlanılmıştır.
IV. Epik tiyatro ve uyumsuz tiyatro örnekleri ortaya çıkmıştır.
V. Eserler sade, açık ve anlaşılır bir dille yazılmıştır.

Cumhuriyet Dönemi’nin bu yıllarında köy kadınının değişik sorunları yansıtılır. Köy kadınının özgürlüğünün kısıtlı oluşu, kadının bir mal gibi satılabildiği, genç kızların en iyi para verenle evlendirildiği, erkek çocuk anası olmadıkça kendisini çevreye kabul ettiremediği ele alınan kadın sorunlarındandır. Ayrıca kadınların erkeklerden çok çalışmakla birlikte hiçbir konuda düşüncelerinin alınmayışı da bu dönem eserlerinde göze çarpar.

Tiyatro dışında şiir, deneme, senaryo türlerinde de eserler vermiştir. Tiyatro üzerine yazıları vardır. Oyunlarında daha çok, tarihî olayları ve şahsiyetleri işlemiştir. İsmail Dede Efendi’nin yaşamını anlattığı Yine Bir Gülnihal ve henüz tahta çıkmaya hazır olamayan bir şehzadenin içinde bulunduğu durumu anlattığı Deli İbrahim adlı oyunları bunun başarılı örnekleridir.

Keşanlı Ali: (Kararını vermiş) Bu böyle olmayacak (Zilha'nın olduğu yere ilerler). Bana baksana sen.
Zilha: (Zilha sağ elinin küçük parmağı havada olarak) Bir şey mi dediniz?
Keşanlı Ali: (Hiddetli) Al kirişi burdan dedim. Anlıyor musun?
Zilha: (Küçümseme ve acıma ile) Bu ne biçim konuşma. Hem siz bana ne hakla sen diyebiliyorsunuz? Bir kerem ben size muhatap olamam.
Keşanlı Ali: Bana bak. Bana sökmez böyle kibar ağızları. Şimdi ağzını yırtarım.
Zilha: (Ali'nin sıçrattığı tükrükleri çok zarif bir el hareketiyle siler) Üstüme tükrük sıçratıyorsunuz. Bir kerem bir kadınlan nasıl konuşulur habarınız yok. Şapkanızı çıkarın lütfen.
Keşanlı Ali: (Dalgınlığa gelip şapkayı çıkaracakken inadına kulağına kadar geçirir) Ulan alay sancağı mısın sen be?

Bu parçayla ilgili olarak,

I. Kadın kahraman kibarlığa özenen bir kadındır.
II. Erkek kahraman mevcut düzeni sağlamaya çalışan bir kabadayıdır.
III. Kahramanlar ait oldukları sosyal çevrenin dil özellikleriyle konuşturulmuşlardır.
IV. Kahramanların konuşmalarından evli bir çift olduğu anlaşılmaktadır.
V. Çatışma, çevredeki diğer insanların baskısıyla oluşmuştur.

(I) Absürt tiyatroda kahramanlar genellikle zayıf, suçlu, bilgisiz ve zavallı insanlardır. (II) Verilmek istenen ileti açık bir şekilde sahnede kahramanların ağzından söylenir. (III) Yazarlar, insanların ruhsal durumunu yansıtarak onların çelişkilerini ve karşıtlıklarını sahneye uyarlamışlardır. (IV) Absürt tiyatronun amacı, seyirciyi düşündürmek ve tedirgin etmektir. (V) Güngör Dilmen tarafından kaleme alınan Canlı Maymun Lokantası adlı eser bu türün önemli örneklerindendir.