Cümlede Kavramlar ve Duygular - 1

Dahi anlamına gelen “de” bağlacı cümleye; azarlama, korkutma, direnme, umutsuzluk, alaya alma ve küçümseme anlamları da katar.

Aşağıdaki cümlelerde “de” bağlacının cümleye kattığı anlam parantez içinde verilmiştir.

I. Kalecimiz maça çıkmam da çıkmam diye tutturdu. (Direnme)
II. Çalışacakmış da adam olacakmış beyefendi. (Umutsuzluk)
III. Bundan böyle derslerine çalış da gel. (Azarlama)
IV. Gelsinler bakalım, gelecekleri varsa görecekleri de vardır. (Korkutma)
V. Kar yağacak da okul tatil olacak, daha çok bekleriz. (Alaya alma - küçümseme)

I. Kim ne derse desin, o kendi doğrularından asla vazgeçmez.
II. Her sabah mutlaka bir fincan şekersiz kahve içerim.
III. Hava, kar yağışlı ve aşırı sisli olduğu için uçuşlar ertelenebilir.
IV. Yazarın son kitabı tüm zamanların en çok ses getiren eseri olacaktır.

Arkadaşının iyiliğini istemek suç mu? Neden bana küstü anlamıyorum. Kim arkadaşının iyiliğini istemez ki? Ben onu önemsemesem uyarmazdım. Yaptığının yanlış olduğunu söylemezdim. Dost acı söyler. Kırılsa da üzülse de gerçekleri söylemeliydim ona. Yaptığı hata daha büyük olaylara sebebiyet verip canını acıtabilirdi. Ben onun iyiliğini düşünürken onun beni anlayışla karşılayacağını umardım. Oysa o, sanki işine taş koyuyormuşum gibi bana kırıldı. Yapacak bir şey yok, bugün olsa yine aynısını yapar; onun yanlış yola sapmasına engel olurdum. Zerre pişmanlık duymuyorum.

Bu metinle ilgili,

I. Gerçeklememiş beklenti ifade eden bir cümle vardır.
II. Soru sormaktan çok, bilineni vurgulayan cümle vardır.
III. Uyarı cümlesi vardır.
IV. Pişmanlık cümlesi vardır.
V. Olasılık vardır.
VI. Tahmin cümlesi vardır,

• Varsayım, gerçekleşmemiş bir olayın gerçekleşmiş gibi ya da gerçekleşmiş bir olayın hiç gerçekleşmemiş gibi kabul edilmesidir.
• Sitem; bir kimsenin yaptığı bir hareketten dolayı üzüntü duyulması, o kişiye kırgınlığın dile getirilmesidir.
• Tahmin; akla, sezgilere, gözlemlere veya birtakım verilere dayanarak olacak bir şeyi önceden kestirebilmelidir.

Yaşanması mümkün olmayan, zihnimizde canlandırdığımız olaylar, hayal ürünüdür.

Yakınma, bir durumdan duyulan rahatsızlığı ifade ederken sitem bir kimsenin yaptığı bir hareketten dolayı duyulan üzüntüyü, kırgınlığı dile getirir.
 

Buna göre,

I. İnsan kendine ve ailesine bu kötülüğü neden yapar, anlatır mısın?
II. İnsanlara yapılan bunca haksızlığa nasıl olur da herkes seyirci kalabiliyor?
III. Olaylara karşı bu kadar tepkisiz kalman inanılır gibi değil!
IV. İnsanlar yaşadığı yere neden zarar verir, bir türlü anlamıyorum.

Akşamlardan, gecelerden, senden uzağım
Şiirlerim rüzgârdır uzak dağlardan esen
Durgun sular gibi azalacağım
Bir gün, birdenbire çıkıp gelmesen.
Şarkılarla geleceksin; duygulu, ince
Yalnız gözlerime bak diyeceksin.
Ellerim usulca ellerine değince
Kaybolup gideceksin.

I. Başarılı bir doktor olacağına hiç şüphem yok. (Özveri)
II. Hastaneye gide gele serum kokusuna alıştım. (Kanıksama)
III. Gençliğimde spor yapıp sağlıklı beslenseydim keşke. (Hayıflanma)
IV. Koskoca sınıfta bir kişi mi ödevini yapmış? (Azımsama)

Bir yapıtın, bir insanın veya bir durumun doğru ya da yanlış yönlerini belirten cümlelere eleştiri cümlesi denir. Eleştiri, olumlu eleştiri ve olumsuz eleştiri olmak üzere ikiye ayrılır.

Buna göre,

Mona Lisa tablosunu herkes bilir, bugüne kadar hiçbir tablo onun kadar taklit edilmedi. (I) Tablodaki gizemin Mona Lisa’nın gülüşünde olduğu söylenir. (II) Gizemli gülüş izleyicinin bakış açısına göre mutluluğu veya üzüncü yansıtır. (III) Leonardo da Vinci, bilimsel deneyimlerini eserlerinde kullanan ender sanatçılardan biriydi. (IV) Eserlerindeki kusursuzluğun bir sebebi de doğayı çok iyi bilmesidir.

Bekleme, ağlama, beni çağırma
Tükendi dermanım gelemiyorum
Bu dağlar harami, yollar ejderha
Yitirdim yönleri bulamıyorum.

I. Geçmişteki birçok değer, şimdilerde bir bir unutuluyor.
II. Bu çocuk, ileride bir baltaya sap olamayacak; göreceksiniz.
III. Senin ne kadar başarılı bir doktor olacağına dair hiç şüphem yok.
IV. Herkesin öve öve bitiremediği tatil beldesi burası mıymış?