Destan - Efsane Çeşitleri ve Özellikleri - 1

Türk tarihinin akışına uygun olarak İslamiyet’ten önceki Türk destanları; Sakalar, Hunlar, Göktürkler ve Uygurların destanları olarak ayrılırken, İslamiyet’ten sonrakiler de Osmanlılara, Karahanlılara, Danişmendlilere, Kırgızlara, Moğollara ait destanlardır.

Kişi, yer ve olaylar hakkında anlatılır. Anlatılanların inandırıcılık özelliği vardır. Genellikle kişi ve olaylarda olağanüstü olma özelliği görülür. ........ belirli bir biçimi yoktur, kısa ve konuşma diline yer veren anlatılardır. Gerçek olmamasına rağmen gerçekmiş gibi kabul edilir.

Ulusal Türk tarininin akışına uygun olarak İslamiyet’ten önceki Türk destanları; Saka, Hun, Göktürk ve Uygur destanları olmak üzere dört başlıkta toplanmıştır. Bu destanlarda çeşitli mitolojik öğeler kullanılmıştır, bu öğeler arasında şunları sayabiliriz:

I. Ağaç
II. Işık
III. Altın yay
IV. Demir
V. Akbaba

I. ......... , Germen-Hun ilişkilerini konu edinen bir destandır.
II. ......... , Homeros tarafından yazıya geçirilen bir destandır.
III. .......... , Sümerlere ait olan bu destan, tarihte bilinen ilk destandır.
IV. .......... Fin halkının mücadelelerini anlatan bir destandır.
V. ........... Fars kültürüne ait olan bu destanda ünlü Türk hükümdarı Alp Er Tunga’dan bahsedilmiştir.

Bu destana göre, Uygur hükümdarının iki güzel kızı vardır. Hükümdar, kızlarıyla insanların değil, tanrıların evleneceğini düşünür. Bu nedenle ülkenin kuzeyine yüksek bir kule yaptırıp kızlarını buraya yerleştirir. Bir süre sonra kuleye gelen bir kurdun, tanrı olduğu düşüncesiyle kızlarını bu kurtla evlendirir. Bu evlilikten bozkurt ruhlu nesiller dünyaya gelir. 

İslamiyet’in kabulüyle birlikte halk arasında “ozan” denen saz şairleri şiir söylemeye devam etmiştir ancak şiirlerinde İslami motiflere de yer vermişlerdir. İslami motifler, en çok da halk arasında oluşan destanlara yansımıştır.

………. Destanı günümüzde de Kırgız Türkleri arasında yaşarlılığını devam ettirmektedir. İsmini, Kırgız kahramanlarından alan destanda İslamiyet’in yayılması için yapılan savaşlar, Müslüman Türkler ile Müslüman olmayan Türkler arasındaki savaşlar anlatılır.

Zülkarneyn (İskender), Semerkand’ı geçerek Türk ülkelerin yöneldi. O günlerde Türk hükümdarı genç bir hakandı. Azametli bir ordusu vardı. Balasagun yakınlarındaki kaleyi yaptıran o idi. Ordusundaki beyler için kalede her gün 360 nöbet davulu vurulurdu. Adamları ona şöyle dediler: “Zülkarneyn (İskender) denen adam yaklaştı. Onunla savaşacak mıyız? Bize buyruğunuz nedir?”