İklim ve Hava Hareketleri - 1

Bilgi: İklim, 30 - 35 yıllık hava durumuna ait ortalama
veriler ile belirlenir. Hava olayları ise kısa bir süre içinde
etkili olan hava şartlarıdır.

Aşağıda farklı meslek gruplarında çalışan insanların yaptığı
işlerle ilgili bilgiler verilmiştir.

I. Arabasının lastik seçimini yapan F1 pilotu
II. Kivi yetiştiriciliği yapan çiftçi
III. İstanbul’dan Van’a yolculuk yapan uçak pilotu
IV. 6 aylık eğitim için İstanbul’dan New York’a giden mühendis

Örnek olay: Ali, yarıyıl tatilinde kardeşiyle birlikte Erzurum’da oturan dedesinin yanına gitti. Erzurum’da kaldığı süre boyunca her gün dedesinin çiftliğinde kardeşiyle birlikte kartopu oynadı. Kartopu oynadıktan sonra ıslanmış olan çoraplarını ve eldivenlerini evin oturma odasında bulunan kömür sobasının üst borusunda takılı olan alüminyum tele astı. Dedesi kömür sobasının alt ve üst kapağını açtığında, sobanın içinde kömürün hızla yandığını, giysilerin ise sağa sola doğru hareket ettiğini gördü.

Oda çok sıcak olduğunda odanın kapısını biraz açıp içeri giren soğuk havayla biraz serinliyordu.

Gerçek hayatta ortaya çıkabilecek ve yaşanma ihtimali olan bu örnek olayı sınıftaki öğrencilerine anlatan Fatma Öğretmen, bu örnek olayı hava olayları konusuyla ilişkilendirerek öğrencilerinden olay ile ilgili bazı çıkarımlarda bulunmalarını istiyor.

Sınıftaki bazı öğrencilerin yorumları aşağıda verilmiştir.

Tuna bazı hava olayları ile ilgili araştırma yaparak aşağıdaki bilgilere ulaşıyor.

Çiy : Havadaki su buharının daha soğuk nesneler üzerinde yoğuşmasıdır.

Kırağı : Ha vadaki su buharının 0 °C altındaki sıcaklıklarda sıvı hâle geçmeden buza dönüşüp yeryüzünde
çok soğuk yüzeyde birikmesiyle oluşur.

Kar : Yüksek bulutlardaki su damlacıkları, soğuk havanın etkisiyle minik buz taneciklerine dönüşür.
Bunlar birleşerek yeterli büyüklüğe ulaştığında kar taneleri şeklinde yeryüzüne düşer.

Yağmur: Yeryüzündeki sular, Güneş’in etkisiyle buharlaşır ve yükselir. Yükseklerde bulunan soğuk hava,
su buharını çok küçük su damlacıklarına ya da buz kristallerine dönüştürerek bulutlar oluşur.
Küçük ve yere düşmeyecek kadar hafif olan su damlacıkları havanın etkisiyle gökyüzünde
dolaşır. Su damlacıkları birleşerek büyüyüp ağırlaştığında yağmur olarak yere iner.

Dolu : Yağmur damlaları fırtına nedeniyle donar. Yere doğru inerken ha va akımları bunları bir aşağı bir
yukarı sürükleyerek daha büyük buz parçaları hâline getirir. Ağırlaşan buz parçaları yere düşer.
Buna dolu denir.

Ardından aşağıdaki deney düzeneğini hazırlıyor.

Deney için gerekli malzemeler: Büyük beher, küçük beher, gıda boyası, su, streç film, ağırlık.

Deneyin yapılışı: Büyük behere 20 ml_ su koyup gıda boyası ile karıştırıyor. Büyük beherin tam ortasına küçük beheri boş şekilde koyup büyük beheri streç film ile kapatıyor. Gerginlik sağlamak amacıyla ağırlığı streç filmin üzerine koyuyor. Hazırladığı düzeneği oda sıcaklığında 2 saat bekletiyor.

Bilgi: Hava taneciklerinin normalden daha sıkışık olması durumu yüksek basınç olarak adlandırılır. Yüksek basınç alanlarında hava basıncı 1013 milibardan fazladır. Bu durumda havanın basıncı çevresine göre daha yüksektir. Bu alanlarda alçalıcı hava hareketi görülür. Yüksek hava basıncının olduğu yerde hava sıcaklığı düşüktür ve genellikle hava açık, bulutsuz olur.

Bu alanlarda hava ve rüzgâr merkezden dışarı doğru yönlenirler.

Denizlerde besin zincirinin en alt halkasını oluşturan fitoplanktonların karbon üretimi dünya birincil üretiminin yarısını karşılamaktadır. Fitoplanktonlar yeryüzündeki oksijenin de yarısını üretmektedir. Bu tek hücreli organizmalar küresel iklim değişikliğinin önlenmesinde de rol oynamaktadır. İki farklı mekanizma ile fitoplanktonun küresel ısınmayı azaltabileceği önerilmiştir. 

Birincisinde bu fitoplanktonlar atmosferden karbondioksiti alıp organik karbona çevirir ve ölen organizmalarla deniz tabanına gönderilir. Dolayısıyla atmosferdeki karbondioksit miktarı azalarak
sera etkisi azaltılmış olur.

İkinci mekanizma okyanuslarda yaygın olarak görülen bazı fitoplankton gruplarından çıkan gaz ile gerçekleşir. Bu gaz atmosferde bulut oluşumunun artmasına sebep olur. Bulut oluşumu güneş ışınlarının yeryüzüne ulaşmasını engelleyeceği için bu gazın küresel bir soğumaya yol açabileceği belirtilmiştir.

Biyosferdeki bitki kütlesinin sadece %0,2’sine karşılık gelen fakat tüm deniz canlılarının direk veya dolaylı olarak besin kaynağı olan fitoplanktonların çağın en büyük sorunlarından biri olan küresel ısınmayı önleyebileceği düşünüldüğünde bu organizmaların ekosistemdeki yeri ve önemi daha iyi anlaşılmaktadır.

Yukarıda canlılar için önemi büyük olan fitoplanktonlarla ilgili bazı bilgiler verilmiştir.

Fen bilimleri öğretmeni iki farklı yağış şekli ve bu yağış
şekillerinin ortak özelliğini belirtmek amacıyla aşağıdaki
venn şemasını tahtaya çizmiştir.

Bilgi: Bir bölgede hava sıcaklığı arttıkça buharlaşma miktarı ve havadaki nem miktarı artar.

Yukarıdaki görselde iki yerleşim yeri arasında yer alan dev Türk bayrağının dalgalanışı görülmektedir.

Bayrağın dalgalanışı dikkate alındığında;

I. A şehri alçak basınç bölgesidir.
II. B şehrindeki hava sıcaklığı, A şehrine göre daha yüksektir.
III. A şehrinde buharlaşma ve nem oluşumu, B şehrinden daha fazladır,

Bilgi: Ortamın sıcaklığı arttıkça sıvıların buharlaşma hızı artar.

Birbirine komşu olan X, Y, Z ve T bölgelerinde özdeş kapların içine aynı sıcaklıkta 2V hacminde alkol konulmuş ve bir süre gözlem yapılmıştır.

Bir süre sonra kaplarda kalan alkol hacimleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Deniz Meltemi: Ege’ye serinlik veren genelde öğleden sonra denizden karaya doğru hafif
esen ve İzmirlilerin çok sevdiği ama hızlandığında “Eşek İmbatı” olarak adlandırılan bir rüzgârdır.
Kara Meltemi : Deniz meltemine göre çok masum olan, geceleri karadan denize doğru hafif esen bir rüzgârdır.

Aşağıda bazı öğrencilerin meltem rüzgârları ile ilgili yorumları verilmiştir.

Bilgi: Gündüzleri geç ısınan vadilerden çabuk ısınan dağlara vadi meltemleri, geceleri de çabuk soğuyan dağlardan soğuyan vadilere doğru dağ meltemleri eser.

Yukarıda bir vadide gündüz ve gece rüzgâr akış şemaları verilmiştir.

Buna göre : 

I. Vadi meltemleri bir vadinin yukarı ve aşağı kısımlarındaki sıcaklık farkından meydana gelir.
II. Şekil l’de A noktası yüksek basınç alanıdır.
III. Şekil ll’de C noktasının sıcaklığı D noktasına göre daha yüksektir,