İlk Türk Devletleri ve Komşuları - 4

Orta Asya’dan farklı bölgelere göç eden Türk boylarının;
 

I. din ve inanış,
II. siyasi yapı,
III. ekonomik faaliyet

558 yılında Kök Türk'lerin hâkimiyetine giren ve Ceyhun ile Tanrı dağları arasını kapsayan Soğd bölgesi Orta Asya’nın ekonomik, siyasal ve kültürel merkezi olmuştur. Soğdlu tüccarlar Kök Türk koruması altındaki İpek yolu üzerinde çok etkili hale gelmiş hatta II. Kök Türk hükümdarı Kapgan Kağan Çin’de bulunan esir Türklerle birlikte esir Soğdların da geri gönderilmesini istemişti.
 

Buna göre Kök Türklerin Soğdlu tüccarlara yönelik koruyucu politikası;
 

I. Soğdlu tüccarların Kök Türklerin yabancı ülkelerle
ilişkilerini yürütmeleri,
II. ipek Yolu üzerinde etkin bir konumda olmaları,
III. Kök Türklerle çevre ülkeler arasında geniş bir
ticaret ağını yürütmeleri

Hazarların egemen olduğu Kuzey Kafkasya topraklarının VII ile IX. yüzyıllar arasında “Hazar Barış Çağı” olarak tanımlanmasında;
I. uluslararası ticari faaliyetlerin serbestçe yapılabilmesi,
II. farklı din mensupların inançlarını özgürce yaşayabilmesi,
III. siyasal istikrarın sağlanması

Orhun Yazıtlarında “Devlet kurup töreyi düzeltmişler”,
“Devletini ve töreni kim bozabilir” gibi ifadeleri yer almaktadır.

Doğu Türkistan’da yapılan arkeolojik kazılarda ele
geçirilen buluntular, Uygurlar döneminde yapılan
alım-satım, kefalet, evlat edinme, faizli ödünç verme
gibi birçok hukukî işlemle ilgili bilgiler içermektedir.
 

Bu durum Uygurlarla ilgili olarak,
 

I. Etnik yapıları çeşitlilik göstermiştir.
II. Ticari kültür gelişmiştir.
III. Yerleşik yaşama geçilmiştir.

7. yüzyılın başlarında Kök Türklerin dağılmasıyla bağımsız
devlet olan — , 8-9. yüzyıllarda hâkimiyet sahalarını
batı ve kuzey yönünde genişleterek Doğu Avrupa’nın en
büyük devleti hâline geldiler. Karadeniz’in kuzeyi, Kafkasya
ve Kırım’ı nüfuz alanları içine aldılar.

Balkan Dağları, Tuna ve Karadeniz arasındaki bölgede
yaşayan Tuna Bulgarları Hristiyan inanışını
benimserken, İtil ve Kama nehirlerinin birleştiği alanda
kurulan İtil Bulgar Devleti Müslümanlaşmıştır.
 

Bulgar toplumunun farklı inanışları benimsemesinde;
 

I. Bizans imparatorluğu’nun siyasi baskısı,
II. coğrafi konum,
III. demografik yapı