İlk Türk Devletleri ve Komşuları - 5

Eski Türk ili’nin yani devletinin başında İlig, Elig, ilig denilen hükümdar bulunur ve çeşitli unvanlar kullanırdı.

İslamiyet öncesi Türk devletlerinde hükümdara ait semboller zamanla egemenliğin göstergesi haline gelmiştir.

Uygurlar Dönemi’nde kullanılan Türkçe, Hun ve Kök Türk Dönemi’ne nazaran hem sözcük sayısı hem de anlatım kapasitesi bakımından daha zengin olmasına karşın bu dönemde yabancı dil unsurlarının Türkçedeki etkisi önceki dönemlerden daha yoğundur.
 

Bu durumun oluşmasında;
 

I. Maniheist inancın benimsenmesi,
II. ticari ilişkilerin gelişmesi,
III. çevre kültürlerle etkileşimin yoğunlaşması

Yurdum ırmaklarla denizlerle dolsun
Gökteki güneş ise yurdun bayrağı olsun
ilimiz (Devlet) çadır, yukarıdaki gök olsun
Dünya devletim olsun, halkım da çok olsun.

Töre hükümleri değişmez dogmatik kurallar olmayıp farklı kaynaklardan beslenme olanağı bulmuştur.
 

Buna göre;
 

I. toy kararları,
II. hükümdar ve boy beylerinin buyrukları,
III. örf ve adetler

Eski Türk devlet anlayışında yer alan;
 

I. hükümdarın töre hükümlerine uymak zorunda olması,
II. Kurultay kurumunun varlığı,
III. ikili yönetim anlayışının görülmesi

Orta Asya Türklerinin taşınabilir eşyalar üzerinde yaptıkları süslemelerde;
 

I. geometrik şekiller,
II. hayvan figürleri,
III. av sahneleri

• IX. yüzyılda Uygurları yıkarak Ötüken bölgesine hakim oldular.
• Günümüze kadar varlıklarını devam ettirdiler ve 1991 yılında bağımsızlıklarına tekrar elde ettiler.
• Gelenek, görenek, töre, inanış, görüş, iktidar savaşları, boylarla ve başka milletlerle ilişkileri, masalları ve ahlak anlayışlarını tanıtan Manas Destanını oluşturdular.

Kutadgu-Bilig’de özellikle Uygur devlet teşkilatı içinde
yer alan devlet görevlilerinden ayrıntılı bir biçimde
bahsedilmiş ve memuriyetler şu şekilde sıralanmıştır:
Uluğ Hacib-baş vezir, subaşı-ordu komutanı, ağıcı-
hazinedar-maliyeci, bitikçi-hanın özel katibi ve dış
işleri ile ilgili memuru, yalvaçlar-elçiler, yargan-hâkim.
 

Buna göre;
 

I. Uygur bürokrasisinin kurumsallaştığı,
II. yargı bağımsızlığının önemsendiği,
III. devlet görevlilerinin ayrıcalıklı konumda olduğu