İş - Oluş - Durum Fiilleri - 1

Aşağıdaki tabloda durum ve oluş fiillerine örnek cümleler vardır.

I . Sabredersen işimiz daha çabuk biter.  Durum

II. Bazı insanlar sevdiklerini mutlu etmek için çalışır.  Durum

III. Güneş her akşam batıdan batıp doğudan doğar. Oluş

IV. Aralıksız bir şekilde çalışınca onların da karnı acıkmış. Durum

V. Sabahları erken uyanamadığı için okula geç geliyor. Oluş

I. Genç adamın saçları çok çabuk uzuyordu. 

II. Model yükseltmek amacıyla arabasını satacakmış. 

III. Bu yaşıma kadar hayallerimin peşinden koştum.

Bir fiilin iş fiili olup olmadığını anlamanın en pratik yolu fiilden önce “onu” sözcüğünü getirip “onu” sözcüğünü ve fiili birlikte okumaktır. “Onu” sözcüğünün gelmesiyle fiil anlamlı oluyorsa bu, iş fiilidir.

İş (kılış), öznenin kendi isteği ile gerçekleşen ve öznenin bir nesneyi etkilediği fiillerdir. Bu fiillerde öznenin yaptığı işten etkilenen bir nesne (varlık) vardır. Cümlede nesne olup olmadığını belirleyebilmek için çekimli fiile (yükleme), “Neyi, kimi, ne?” sorularını sorarız. Cevap alabiliyorsak o fiil, iş fiilidir.

Öznenin kendi isteği dışında meydana gelen, kendiliğinden oluşan değişikliği anlatan fiillere oluş fiili denir. Bu eylemler nesne almaz. Bir fiilin oluş fiili olup olmadığını anlamak için eylemin istem dışı ve kendiliğinden oluşup oluşmadığına bakılır.

Aşağıdaki tabloda iş, durum ve oluş fiillerine örnek cümleler verilmiştir.

I. Buz gibi sulara dalıp dalıp çıkar.  iş

II. Şimdi dedemin bahçesindeki elmalar kızarmıştır. Oluş

III. Kardeşim yalnız kalmaktan hiçbir zaman hoşlanmaz. Durum

IV. Kardeşleriyle yüzme yarışı yaparmış. Durum

V. Amcamlar, bağdaki üzümleri toplamıştır. iş

Durum fiilleri, öznenin içinde bulunduğu durumu anlatır. Yapılan iş, öznenin iradesiyle gerçekleşir. Bu bakımdan iş (kılış) fiiline benzer. Ancak durum fiillerinde yapılan işten etkilenen bir varlık yoktur. Yani nesne almaz. Dolayısıyla çekimli fiile sorulan “Neyi, kimi, ne?” sorularına cevap vermez.

Bir zamanların bu bölgeye hâkim Frigya Kralı Midas, rüyasında bir ses duyar. “Topraklarında bir gemi çapası ara! Onu bulduğun yerde bir şehir kur. Bu şehir sana mutluluk getirecek.” Sevinçle uyanan Midas, gemi çapasını aramalarını emreder. Sonunda bir gün Ankara Kalesi’nin olduğu tepelerde çapa bulunur. Midas, kısa zamanda burada bir şehir kurarak adını “Anker” yahut “Ankira” koyar. Gemi çapası da uzun yıllar bu şehrin tapınağında saklanır.