Modern Türk Tiyatrosu (Tanzimat'tan Cumhuriyete) - 1

Batı tiyatrosunun Türk kültürüne tam anlamıyla aktarılması --- Dönemi’nde oluşmuştur. Batı modeli tiyatronun benimsenmesiyle Türk tiyatrosu, yeni bir yöneliş içine girmiştir. Her şeyden önce tiyatro da yazılı metne geçilmiş. yabancı yazarlardan yapılan çeviri ve uyarlamalar yanında Türk yazarları da oyun yazmaya başlamışlar, böylece Batı’ya oranla çok geç de olsa bir dram geleneği başlamıştır. Batı modelinde tiyatronun Türkiye’ye gelmesi sonucunda çerçeve sahneli yeni tiyatro yapıları kurulmuş, topluluklar bu tiyatrolarda düzenli olarak oyun sergilemeye başlamışlardır. Böylece tiyatroyu kurumsallaştırma yönünde önemli bir adım atılmıştır.

Sanatçı, metinler arasılık ve parodi örneği olarak Tarık tiyatrosunun bir sahnesinde Shakespeare’ in Romeo ve Juliet'inin etkisiyle bir mezarlık sahnesi canlandırmıştır; Henüz 18 yaşındaki güzel bir İspanyol kızının âşık olduğu Arap mücahidi, bir savaşta vurulur ve bir İslam mezarlığına gömülür. Hain bir İspanyol papazı ise kıza ya kendisine ya da elindeki hançere teslim olmasını teklif eder. Kız, papazın etindeki hançeri kaparak Müslüman mezarlığına koşar ve sevdiği kahramanın mezarı başında;

“Her yer karanlık pür-nur o mevki
Mağrip mi yoksa makber mi yâ Râb!

mısralarıyla başlayan mersiyeyi söyler ve elindeki küçük hançerle intihar eder.

I. Abdülhak Hâmit’ in Türkiye dışında şöhret kazanan ilk eseridir. Konusu Endülüs'ün Müslümanlar tarafından fethedilmesidir.
II. Sanatçının, “eserlerinin en edebî kılıklısı” bulduğu ve diğerlerinden üstün tuttuğu tiyatrosudur. Konusunu tarihten değil, Hâmit’in İngiltere’de bulunduğu yıllardaki Londra hayatından almıştır.
III. İkinci adı “Zafer veya Hiç' olan eser, Corneille’in Horace tragedyasından izler taşır. Baştan sona bir aşk, kahramanlık, vatan ve şeref yolunda ölümü hiçe sayan bir fazilet dramıdır,
IV. Namık Kemal’in Zavallı Çocuk tiyatrosunu örnek alarak yazdığı tiyatrosudur. Fakat bu eserin sonunda kahraman (Sabiha) ölmez, veremden kurtulur.

Tanzimat Dönemi tiyatrolarından biridir. Üç perdelik bir trajedidir. Eserde sevmediği biriyle evlendirilen Şefika’nın verem oluşu ve onu seven Ata'nın intiharı anlatılmaktadır. Goethe’nin Genç Werther’in Acılan ve A. Dumas Fils’in Kamelyalı Kadın ile yaygınlaşan “verem edebiyatı’'nın edebiyatımızdaki ilk örneği sayılmaktadır.

Tanzimat'ın ilanını takip eden yıllarda yazılan tiyatro, Tanzimat Devri’nin ilk tiyatro eseri sayılır. Fakat yayımlanmamış ve oynanmamış olması yönüyle Şinasi ve Namık Kemal’in eserlerinin gerisinde kalmıştır, Hayrullah Efendi’nin yazdığı bu eser konusunu tarihten, Kanuni Dönemi’nden, alır. Dört perdeden oluşan küçük bir dramdır.

İslam Bey, savaş çıkınca nişanlısı Zekiye ile vedalaşarak cepheye gider. Zekiye erkek kılığına girerek Âdem adıyla gönüllüler arasına katılır. Bir süre sonra Âdem’in kimliği ortaya çıkar. Komutan Sıtkı Bey’in daha önce öldüğünü sandığı babası olduğunu öğrenen Zekiye, zafer sevinci içinde İslam Bey'le evlenir.

Tanzimat Dönemi'nde tiyatroda yetkin eserler veren Namık Kemal, Victor Hugo'nun --- ön sözünde olduğu gibi --- mukaddimesinde tiyatroya dair düşüncelerini dile getirmiştir.

Bir milletin güzel söyleyiş kudreti, edebiyatında; edebiyatın da en canlı ifadesi, tiyatrosunda belli olur. Diğer edebî türlere nispetle tiyatro, resme nispetle canlı varlık gibidir. Tiyatro eğlencelidir. Fakat eğlencelerin en faydalısıdır. Tiyatro, meram anlatmada hem göze hem kulağa hitap ettiği için tesirini iki vasıta ile birden gösterir. Tiyatro, fikrin hayalatına vicdan, vicdanın ulviyetine can, canın hissiyatına lisan verir. Tiyatro aşka benzer. İnsanı hazin hazin ağlatır. Fakat verdiği şiddetli tesirlerde bir başka lezzet bulunur. Batı memleketlerinde tiyatro edebiyat türlerinin hepsinden üstün sayılır. Avrupa'da en büyük ediplerin en güzel eserleri tiyatrolardır.