Modern Türk Tiyatrosu (Tanzimat'tan Cumhuriyete) - 2

Cepheye gitmek üzere yola çıkacak İslam şöyle konuşur: “Ölmek niyetiyle gidiyorum. Aylığım yok, isteyenler yanıma gelmesin. Yağma düşünmem, düşünenler etrafımdan çekilsin. Rahat aramam, arayanlar arkama düşmesin. Kurşundan, gülleden korkmam, korkanlar karıların yanında otursun. Mümkün olsa bütün vatan kardeşlerime şu zayıf vücudumu siper edeceğim.”

--- , nesir alanında eserler verdiği gibi tiyatroyla da uğraşmıştır. O II. Meşrutiyet Döneminde hız kazanan tiyatro çalışmalarına katılmış, Sahne-i Osmaniye ve Darülbedayi gibi toplulukların edebî kurullarında görev almıştır. Yalan ve Körebe adlı, biri dram diğeri komedi iki oyun yazan sanatçının Hüseyin Suatla birlikte kaleme aldıkları Küçük Beyler adlı bir de vodvili bulunmaktadır. En önemli oyunu olan Körebe, ilk kez Şair Evlenmesinde ele alman görücü usulüyle evliliğin eleştirisini konu edinir. Bir tür “Avukat Evlenmesi” olarak nitelendirilen oyun, çağdaş gençlerin evlilik hakkındaki yeni düşüncelerine dayanır.

İlk piyesi, 1913 yılında oynanmış olan Köprülülerdir. Konusunu genellikle Osmanlı tarihinden alan ve çeşitli devirlerin sosyal hayatını âdetleri, inançları, zihniyetleri ve gülünç tarafları ile canlandırmaya çalışan bir yazardır. Sosyal tenkide de yer verilen bu piyesler, daha çok töre komedisi karakteri taşır. Yazarın diğer eserleri arasında İstanbul Efendisi, Bir Kavuk Devrildi, Fermanlı Deli Hazretleri bulunmaktadır.

Klasik Türk edebiyatında yer alan “gerçek sevgili", “gül" (Gülşehri), “tatlı dudaklı”, “yasemin kokan saçlı” (Ahmet Paşa), "ceylan gözlü” (Fuzuli) kadın sembolleri Tanzimat ve Meşrutiyet dönemlerinde eli silah tutan ve savaştan korkmayan kadın sembolüne dönüşmüştür. XIX. yüzyılın son yıllarında kaleme alınan edebî eserlerde ilk defa güçlü kadın kimliğini taşıyan kahramanların ortaya çıktığı görülmektedir.

Türk tiyatro dünyasında 1839 - 1923 dönemi içinde yazılan oyunlar;

I. komediler,
II. tarihsel dramlar,
III. romantik dramlar,
IV. orta sınıf trajedileri,
V. absürd komediler

olarak sınıflandırılabilir.

(I) Tanzimat’a kadar Karagöz, orta oyunu gibi geleneksel bir biçimde süregelen Türk tiyatrosu, Batı’ya açıldıktan sonra hızlı bir gelişme kaydeder. (II) Şinasi’nin Şair Evlenmesi (1860) ile açtığı yolda ilerleyen Tanzimat Dönemi sanatçıları, bu türün gelişmesine önemli katkılarda bulundular. (III) Namık Kemal. Abdülhak Hamit, Recaizade Mahmut Ekrem, Sami Paşazade Sezai, Muallim Naci. Şemsettin Sami, Ahmet Vefik Paşa gibi tiyatroya büyük sevgi besleyen şair ve yazarların telif ve tercüme piyesleriyle şiirden sonra yenileştirilen ikinci tür olan tiyatrodaki bu gelişmeye uygun olarak sahne hayatında da büyük değişmeler yaşanır. (IV) Tuluat kumpanyalarının yaygınlık kazandığı böyle bir ortamda, tiyatro ile ciddi olarak uğraşma fırsatı bulamayan Servetifünun Dönemi sanatçıları, Şinasi ve Ahmet Mithat'tan gelen “okunmak için piyes yazma” tarzını benimsemedikleri için bu türe ilgi duymamışlardır. (V) II. Meşrutiyet’le birlikte şartların değişmesi üzerine tiyatroya ilgi duyan Halit Ziya, Mehmet Rauf ve Hüseyin Suat gibi Servetifünun temsilcileri tiyatro ürünleri vermişlerdir.

--- , Namık Kemal’in en beğendiği tiyatro eseri olarak bilinir. Kendi söylemi ile oynanmak için değil, okunmak için yazılmış bir eserdir. Namık Kemal savunduğu “İslam Birliği" ülküsünü, imparatorluğun ihtiyacı olduğuna inandığı manevi gücü karşılayacak idealist tipi, oyun kahramanının tarihî kişiliği ile örtüştürerek bu eserde en güzel şekilde ortaya koyar. Bu piyesin edebiyatımız açısından en önemli tarafı, eserin başında Namık Kemal’in edebiyat ve tiyatro hakkındaki bütün görüşlerini topladığı poetika sayılan bir ön sözün olmasıdır.

Fecriatî topluluğunun bir üyesi olarak kısa ömründe birçok şiir ve tiyatro eseri yazmış sanatçı, eserlerinde psikolojiye verdiği önem açısından Freud’un etkisindedir. Şiirlerinin yanında birçok sanatçıyla ortak piyes de yazmıştır. Ortak yazdığı eserlerin en ünlüsü Şahabettin Süleyman ile birlikte yazdığı Kösem Sultan adlı tarihi piyestir. Adaptelerinin yanında Firar ve Hicranlar adlı oyunları da vardır.