Modern Türk Tiyatrosu (Tanzimat'tan Cumhuriyete) - 3

Namık Kemal'in tiyatroyu romandan üstün tutmasının sebebi, tiyatronun Batı Kültürü'nde oynadığı rolü yakından görmüş, milletini vatan sevgisiyle coşturmak yolunda tiyatrodan faydalanmıştır. Celal Mukaddimesi'nde (ön sözde) tiyatronun tarihi ve önemi hakkında devrinin ilk tiyatro bilgisini veren Namık Kemal, kendi devri için hayli zengin ve ileri bir tiyatro kültürüne sahiptir.

Şair Evlenmesi, türünün ilk örneği olması bakımından olduğu kadar, bu türü ülkeye taşıması bakımından da kayda değerdir. Daha analitik bir bakışla ele aldığımızda, Servetifünün, Cumhuriyet ve günümüz modern Türk tiyatrosunun gelişiminde yadsınmayacak payı olduğu görülecektir. Zaten Şair Evlenmesi, daha o zamanlar etkisini göstermiş ve Zavallı Çocuk, Vuslat, Sabr-u Sebat ve içli Kız gibi bazı piyeslere örneklik etmiş, ulusal bir tiyatronun doğum sancılarını hazırlamıştır.

Türk edebiyatının en orijinal simalarından biri olan --- , şairliği ile tanınmış ve "Şair-i Azam" olarak anılmıştır. Eski şiir geleneğinin yıkılmasında önemli bir rol oynamıştır. Her ne kadar şairliği ile tanınsa da kırk kadar eserinin yirmi beşini tiyatro türünde vermiştir. Şiirlerinde sergilediği yeni ve farklı olanı deneme tavrını, tiyatro eserlerinde de sürdürür. Gerek şekil gerekse muhteva bakımından farklı eserler kaleme alır. Birkaç nesli görecek kadar uzun bir ömür süren sanatçı, bu uzun ömründe yeni şekiller ve farklı teknikler dener fakat nesilden nesile değişen dil anlayışlarına rağmen o, dil konusundaki tutumunu değiştirmez. Pek çok konuda olduğu gibi dil ve üslûp konusunda da kural tanımaz bir tavır içerisindedir. “Benim üslûbum yok, esalibim (üslüblarım) vardır" ifadesi de bu çerçevede değerlendirilmelidir.

I. Kuralsız Üstat
II. Faydalı bir eğlence
III. Yazılan ilk tiyatro
IV. Adapte üstadı

Ahmet Vefik Paşa, yazarın ilk eseri Macerâ-yı Aşkı gördükten sonra ona millî bir eser yazmasını salık verir. Ahmet Vefik Paşa’nın, millî eserden kastı da deyim, atasözü gibi söz varlığımızdan istifade edilerek yazılan eserlerdir. Hayatı aşırılıklarla dolu olan sanatçı da Ahmet Vefik Paşa’nın tavsiyesini öyle bir uç noktaya götürür ki eseri âdeta “durub-ı emsal risalesi" hâline gelir. Saim Sakaoğlu’na göre eserde 70 atasözü, 121 deyim, 15 Fransız atasözü ve 3 diğer deyime yer verilmiştir. Sanatçı; şahıslar arasındaki bazı konuşmaları sadece atasözü ve deyimlerden oluşturmuş, bazı konuşmalarda ise atasözü ve deyimleri gereksiz yere ve yanlış kullanmıştır.

Müştak Bey ile Kumru Hanım'ın aşkı doğrudan geleneksel hayata ve onu yaşatan kılavuzlara, imamlara, bireyselleşemeyen, boyun eğen sıradan insanlara bir başkaldırıdır. Müştak Bey’in ve Kumru Hanım’ın geleneklerin neden olduğu emrivaki reddetmelerini alegorik bir şekilde okursak, aşkları geleneksel toplumsal yapılanmaya karşı “ben de varım” diye haykıran bireyin isyanı olarak ve başka, daha özgürlükçü, bir toplumun hayali olarak yorumlayabiliriz.

Münim Efendi - Ayağına donu yok, fesleğen ister başına… Şaşarım o adamlara ki cebinde ekmek parası olmaz da yine meyhanelerde yatar, bir uşağı olur aylığını veremez de iki uşak daha almaya kalkışır. Haline bakmaz, kendinden büyüklerine taklit etmek ister... Diyeceğim ne… Bana her vakit gelip zaruretinden, ihtiyacından bahsediyorsun, yiyecek ekmek bulamıyorum diyorsun... Ya şimdi bir de evlât beslemeye mi kalkışıyorsun?

Esadullah Dede - Bir baba dokuz oğlu besler. Dokuz oğul bir babayı besleyemez, demişler sultanım…

Tiyatro konusunda Sabr-u Sebat metnini okuyan birinin yaptığı;

I. Dönemin diline göre son derece sanatlı ve ağır bir dil kullanılmıştır.
II. Kullanılan deyim ve atasözünde yanlışlıklar dikkat çeker.
III. Sembolizm ve natüralizm akımlarının izleri görülür.

Gam çekme oğul. Gam çekme... Su bulanmayınca durulmaz. Kıştan sonra bahar olur. Dağ yürümezse abdal yürür  de de tahammül et. Kısmetinde ne varsa kaşığına çıkar. Sabır ile koruk helva olur, dut yaprağı atlas. Acele işe şeytan karışır. Firkatin sonu vuslattır. Zahmet çeken rahat bulur. Mihneti kendüye zevk etmedir âlemde hüner...