Osmanlı Devleti'nin Son Dönemlerinde Ekonomik Hayat - 2

Bab-ı Ali Baskını ile yönetime gelen İttihat ve Terakki Partisi ekonomide milli iktisat politikasını uygulamıştır.

I. Fransız İhtilali

II. Sanayi Devrimi

III. Kapitülasyonlar

Berlin Konferansı’ndan sonra Osmanlı Devleti borçlarına karşılık Rüsum-ı  Sitte İdaresi’ni kurdu.

Avrupalı devletler sömürgecilik anlayışı ile birlikte Osmanlı Devleti’nin topraklarına yönelmişlerdir.

Dış borçlanmaya rağmen masraflarını karşılayamayan Osmanlı Devleti, Sultan Abdülmecid zamanında bir tür hazine bonosu (senet) anlamına gelen kâğıt para basımına başvurmuştur.

İttihat ve Terakki Cemiyeti 23 Ocak 1913’te Bâb-ı Ali Baskını’yla tek başına iktidara sahip oldu. Liberal iktisadi sistemi terk eden cemiyet, milli bir iktisat sistemi oluşturmaya çalıştı. Alman iktisatçı Frederich List’in korumacı ekonomik modeli İttihaçı liderler arasında kabul görmeye başladı, ittihatçılara göre milli birliğin kurulmasının şartı ekonomik birliği kurmaktı. İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin milli iktisat politikalarından hareketle, 1920’ lerde iktisadi kalkınmanın ve modernleşmenin tem el mekanizması olarak yerli ve milli burjuvazinin geliştirilmesi ön plana çıktı. Bu gelişmelerin etkisiyle İzmir İktisat Kongresi 1923 yılında düzenlendi.

Balta Limanı Ticaret Antlaşması ile ilgili İngiliz tüccarlar OsmanlI topraklarına her türlü malın ticaretini yapabilecek. Yerli tüccarın ödediği vergi %12 yabancı tüccarın ödediği vergi %5 olacaktı.

Ziya Gökalp: “Türklere bir millet karakteri kazandıracak ve bir Türk kültürünün oluşmasına katkıda bulunacak etkenlerden biri milli ekonomidir.” demiştir.

Ziya Gökalp’in bu sözü doğrultusunda,

I. Yabancı sermayenin teşvik edilmesi

II. Yerli sermaye gücünün oluşturulmasına çalışılması

III. Yerli malı kullanımının teşvik edilmesi

Osmanlı Devleti XIX. ve XX. yüzyılda ekonomik olarak dışa bağımlılıktan kurtulmak için bir takım çalışmalar yapmıştır.

Osmanlı Devleti XVIII. ve XIX. yüzyıllarda Rusya ve Avusturya ile yapılan uzun süreli savaşların nedeni ile mali sıkıntılar yaşadı. Ayrıca Fransız İhtilali’nin yaydığı milliyetçilik akımı Balkanlarda bir takım isyanlar çıkmasına neden oldu.III. Selim ve II. Mahmut dönemlerinde başlatılan ıslahatlara ulemanın ve Yeniçeri Ocağının karşı çıkması, bu İslahatların sekteye uğramasına, bütün bu gelişm eler ise Osmanlı Devleti’nin iç ve dış politikada eski gücünü kaybetmesinde belirleyici etken oldu.

I. Dünya Savaşı sırasında 10 Eylül 1914 yılında Osmanlı Devleti’nin kapitülasyonları kaldırması kararı müttefikimiz olan Almanya tarafından da protesto edilmiştir.

Almanya’nın bu tavrının nedenleri arasında,

I. Menfaatlerini kaybetmeme isteği

II. İttifak grubundan çıkmak istemesi

III. Osmanlıların itilaf grubuna yakınlaşmasını önlemeye çalışması

Ali: İç ticarete Osmanlı vatandaşlarının yanı sıra ingilizlerin de katılması öngörüldü.

Veli: “İngilizlerle olan transit ticaretten alınan vergi kaldırıldı.

Zeki: Osmanlı Devleti tarafından bazı ürünlere uygulanan tekel sistemi kaldırıldı.

Öğrencilerin verdiği bilgiler,

I. Muharrem Kararnamesi

II. Balta Limanı Ticaret Antlaşması

III. Duyunu Umumiye idaresi

Osmanlı Devleti, Kırım Savaşı sırasında Avrupalı Devletlerden borç para alma yoluna gitmiştir.

Bu durum,

I. Ekonomide gelirlerin giderleri karşılayamadığının,

II. Osmanlı Devleti’nin ekonomik bağımsızlığını kaybettiğinin,

III. Avrupalı devletlerin azınlıkları bahane ederek Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışmasının önlemek istendiğinin

Osmanlı Devleti Kırım Savaşı’ndan sonra sık sık Avrupalı devletlerden borç almıştır.

Osmanlı Devleti ilk dış borcu 1854 yılında İngiltere’den aldı. Daha sonra farklı Avrupa ülkelerinden de borç aldı. 1881’de Muharrem Kararnamesi çerçevesinde Düyûn-ı Umûmiye İdaresi kuruldu. Böylece Avrupalı devletler Osmanlı Devleti’nin bir takım vergilerine el koydu. Osmanlı Devleti’nin 1. Dünya

Savaşı başladığında 156,4 milyon Osmanlı lirası dış borcu bulunuyordu.

Buna göre, Osmanlı Devleti ile ilgili;

I. Birden fazla Avrupa devletinden borç almıştır.

II. Ekonomik bağımsızlığı zedelenmiştir.

III. Zaman içerisinde borcu azalmıştır.

I. Yabancı sermayeli şirketler denetim altına alınacak

II. Anonim şirketler kurularak şirketlerin sayıları arttırılacak

III. Osmanlı Devleti’nde ticaretle uğraşanlar ve zanaatkârlar ile o zamana kadar vergiden muaf olan tüm yabancılar, vergiye tabi tutulacak

XIX. yüzyılda, Osmanlı Devleti kapitülasyonların ve Balta Limanı Ticaret Antlaşması’nın etkisi ile ham madde ihraç eden buna karşılık işlenmiş madde ithal eden devlet konumuna gelmiştir.

( 15. Ve 16. Soruları aşağıdaki paragraftan yararlanarak cevaplayınız.)

Osmanlı Devleti’nde yaşanan gelişmelerden birisi de demir yollarının yapımıdır. Anadolu’da ilk olarak 1856’da Aydın ile İzmir arasında demir yolu hattının yapımına başlandı. 1888’de İstanbul’u Avrupa’ya bağlayan demir  yolu hizmete açıldı. Orient Express adını taşıyan tren seferleriyle çok sayıda Avrupalı turist İstanbul’u ziyaret etmeye başladı. İstanbul’dan Bağdat’a ve Medine’ye kadar uzanan demir  yolları yapıldı. İşletmeye açılan demir  yolları askeri birliklerin taşınmasını hızlandırarak isyanlarda ve savaşlarda Osmanlı yönetimine kolaylıklar sağladı. Demir yolu ticari açıdan da büyük önem taşıyordu. Ülkenin zengin yer altı ve yer üstü kaynaklarının işletilmesi ve elde edilen ürünlerin ihtiyaç duyulan yerlere ulaştırılması kolaylaştı. Demir yolları, tarımsal üretimi ve dolayısıyla tarımdan alınan vergileri de arttırdı. Demir yollarının sağladığı ucuz ve kolay ulaşım sayesinde daha geniş alanlarda tarım yapılmaya başlandı. Demir yolunun yapımından önce buğday nakliyatı ancak 50.000 ton olan Orta Anadolu’da, 1890’dan sonra bu miktar altı yılda sekiz katına çıktı. Bunun yanı sıra ticaret gelişti, ithalat ve ihracattan alınan gümrük vergileri arttı. Demir yolu güzergâhındaki zengin maden yatakları işletmeye açıldı.