Osmanlı Sosyo Ekonomik Yapısında Değişiklikler - 2

Avrupa’nın ordu sisteminde zamanla lordların kullandığı şövalyeler gitmiş onların yerine mızraklı piyadeler ve ateşli silahlar kullanan düzenli ordular gelmiştir.

Avrupa’nın ordu sisteminde yaşanan bu gelişmelerde ,

I.  Merkantalist ekonomik sistem sayesinde Avrupa’nın zenginleşmesi,
II.  Avrupa’da dini ve ekonomik sebeplerle sürekli bir savaş halinin olması
III.  Osmanlı Devleti’nin eski gücünde olmaması

Osmanlı Devleti’nde toprak vergi gelirlerini toplama işinin ihale ile satışa çıkartılarak hâzineye aktarılmasına “iltizam” sistemi denilmiştir, ihaleyi alan “Mültezimler” devlete peşin para ödeyerek bölgedeki vergileri toplama hakkını elde et¬miştir. Mültezimlerin önemli bir kısmını askerî sınıftan gelenler oluştururken bu şahısların yerini zamanla zengin tüccarlar ve tefeciler almaya başlamıştır.

İltizam sisteminin doğurduğu olumsuz sonuçlar arasında,

I.  Hazineye para girişinin sağlanması
II.  Halkın üzerindeki baskının artması
III.  Köylerden şehirlere göç yaşanması

Osmanlı devleti dönem dönem Avrupalı devletlere kapitülasyonlar vermiştir.

Kapitülasyonların verilme nedenleri arasında,

I.  Haçlı ittifakını önlemek
II.  Coğrafi keşifler ile önemi azalan Akdeniz ticaretini canlandırmak
III.  Ülkenin ihtiyacı olan ürünleri temin etmek

I. Tımarların hak etmeyen kişilere dağıtılması,
II. Uzun süren savaşlar sonucu Anadolu'da can ve mal güvenliğinin kalmaması
III. Sekban adındaki ücretli askerlerin halktan haraç toplaması

Osmanlı Devleti 16. yüzyıldan itibaren düşmüş olduğu ekonomik sıkıntılardan kurtulmak amacıyla,

I.  Sikke tashihi
II.  Sikke tağşişi
III.  iltizam topraklarının tımara çevrilmesi 

İpek ve baharatı Uzak Doğu’dan Avrupa’ya taşıyan yolların değişmesi,

I.  İspanya’nın kâr etmesi,
II.  İtalyanların zarar etmesi,
III.  Osmanlı Devleti’nin kâr oranının artması,
IV.  Uzak Doğu’dan ipek ve baharat çıkışının sona ermesi

Osmanlı Devleti 17. Yüzyıldan itibaren duraklama dönemine girmiştir.

Tımar topraklarının peşin para karşılığı kiralanmasına iltizam denir.

Akçenin değer kaybı; ulufeli askerlerin, özellikle kapıkullarının, memnuniyetsizliğine ve sık sık ayaklanmalarına neden olmuştur. Akçenin sürekli değer kaybetmesiyle enflasyon girdabına giren Osmanlı Devleti, akçenin ayarları üzerinde oynayarak bu girdaptan kurtulmaya çalışmış ancak fiyatlardaki büyük değişmeler devleti ekonomik krize sokmuştur. Akçedeki ayarlamalardan sonra standart Osmanlı akçesiyle aynı miktarda malın satın alınamaması sadece ulufeli askerlerin değil şehir ve köylerdeki halkın da sıkıntılar yaşamasına neden olmuştur. Hızlı nüfus artışı ve Yeni Dünya’dan gelen gümüş, bu dönemde Osmanlı Devleti’nin, Avrupa’dan olumsuz yönde etkilenmesine neden olmuştur. Çünkü nüfus artışına bağlı olarak mevcut mal ve kaynaklara olan talep de artmıştır. Avrupa’da artan nüfus, Amerika’ya ve onun kullanılmamış kaynaklarına gönderilebilirken Osmanlıların fazla nüfus için yeni toprak kazanımları büyük ölçüde durmuştur.

16. yüzyıl boyunca Osmanlı Devleti’nin gelirleri giderlerine oranla fazla iken 17. yüzyılda bu durum tersine dönmüştür.

17. yüzyılda bu durumun tersine dönmesinde,

I.  Savaşların uzun sürmesi
II.  iltizam ve malikane sistemine geçilmesi
III.  Veraset sisteminde değişiklik yapılması

Osmanlı Devleti’nin Fransa ile yaptığı kapitülasyon antlaşmasının bazı maddeleri,
Fransız elçilerden gümrük vergisi alınmayacak,
Fransa’ya Osmanlı topraklarında yaşayan katolikleri koruma hakkı tanınacak,
Elçileri bulunmayan ülkelerin vatandaşlarını Fransız elçi koruyacak,

Bu maddelerden hareketle,

I.  Fransa’nın üstünlüğünün kabul edildiğine
II.  Avrupa’da toprak kayıpları yaşandığına,
III.  Kapitülasyonların ekonomik dini ve siyasi maddeler içerdiğine

Orta Çağ Avrupa’sında devletlerin düzenli ve sürekli orduları yoktu feodal beyler şövalye kullanır basit silahlarla savaş zamanı oluşturulan ordular kullanılırdı. 17. yüzyıldan itibaren maddi kaynakların gelişmesi Avrupa’da yaşanan sürekli savaşlar neticesinde askeri devrim gerçekleşti. Askeri devrim sonucunda askerlerin sayısı çoğaltıldı, silah ve teçhizat bakımından askerler donatıldı ve sürekli daimi ordular oluşturuldu.

Yukarıdaki paragraftan hareketle Yeni Çağ Avrupa’sında askeri devriminin gerçekleşmesinde

I.  Kralların ya da devletlerin orduları beslemek için gerekli finansal kaynağı ulaşması,
II.  Feodal beylerin eski güçlerine kavuşma isteği,
III.  Avrupa’nın içinde bulunduğu konjektürel durum,
 

Murad Dönemi’nde düşük ayarlı akçe ile ulufe almak istemeyen Kapıkulu Askerleri isyan etmiş ve istekleri üzerine defterdar ile veziriazam idam edilmiştir. XVII. yüzyıl boyunca istediklerini veziriazam yapan yeniçeriler, zaman zaman tahta kimin geçeceği kararında bile etkili olmuşlardır.

Buna göre yeniçeri isyanları ile ilgili olarak

I.  Liyakatsiz kişilerin üst makamlara getirilmesine
II.  Padişah değişikliğinin yaşanmasına
III.  Merkezî otoritenin sarsılmasına
 

I.  Ayanlık sisteminin ortaya çıkması
II.  Osmanlı Devleti’nin nakit ihtiyacının artması
III.  Mukataa topraklarının iltizama verilmesi

XVII. yüzyılın başlarından itibaren Osmanlı Devleti’nde mali sıkıntılarla birlikte nakit ihtiyacının artması, tımar topraklarının merkezî hazineye bağlanmasına yani iltizam hâline getirilmesine sebep olmuştur, iltizam toprakları daha sonra da malikâne topraklarına dönüştürülmüştür. Genel anlamda iltizama vermek bir toprağın gelirlerinin açık artırma yoluyla bir süreliğine kiraya verilmesi anlamına gelmektedir.
 

Osmanlı Devleti’nin elinde bulunan yollar zamanla önemini kaybetmi,ş  Akdeniz Ticareti zayıflamıştır

17. yüzyıldan itibaren Akdeniz ticaretinin zayıflamasında,

I. Osmanlı Devleti'nin  kapitülasyonları kaldırması
II. Coğrafi keşiflerin yapılması 
III.Ticaretin iç denizlerden okyanuslara kayması

Osmanlı Devleti’nde görülen gelişmelerden,

I.  Galata Bankerlerinden borç para alınması
II.  Ekber ve Erşed sisteminin uygulanması
III.  Gayrimüslimlerden haraç vergilerinin alınması
IV.  Ayarı düşük para basılması

Osmanlı Devleti’nde 17 yüzyıldan itibaren çeşitli sebeplerden dolayı idari ve mali alanda büyük sıkıntılar yaşadı. Bunun sonucunda Osmanlı Devleti para üzerindeki hakimiyetini kaybetmeye başladı

Osmanlı Devleti bu duruma engel olmak amacıyla,

I.  Darphanede çeşitli miktarda ve oranlarda sikkeler basıldı
II.  Yeniçeri askerlerinin sayısı arttırıldı
III.  Saraya ait altın ve gümüş içeren değerli eşyalar darphanede eritilerek paraya çevrildi.