Şehirlerin Fonksiyonları, Değişimi ve Etki Alanları - 1

Coğrafya öğretmeni Mehmet bey etkileşimli tahtada aşağıdaki metni açmış ve öğrencilerinden boş bırakılan yeri doldurmalarını istemiştir.

Küresel etkiye sahip olan şehirler teknoloji, borsa, eğitim ve dinî bakımdan uluslararası etkiye sahiptir. Örneğin dünya ekonomisinde önemli bir yere sahip olan ........ , sermayenin küresel dolaşımını kontrol eden bir şehir konumundadır. Bu şehir aynı zamanda mal, hizmet, bilgi ve kültürel öge üretim alanlarıdır.

Türklerin İslamiyet’i kabul etmesiyle birlikte ticaret ve kültür fonksiyonlarının ön plana çıktığı Türk-İslam şehirleri ortaya çıkmıştır.

İlk şehirler neolitik dönemde, iklim koşullarının tarıma elverişli olduğu akarsu havzalarında tarım ve ticaret faaliyetlerinin gelişmesi ile kurulmuştur.

Şehirlerde eğitim, sağlık, kültür, sanat, ticaret ve iş olanakları gibi imkanlar daha fazla olduğu için insanlar şehirlere göç etmektedir. Daha çok fonksiyonel özellik barındıran şehirlerin çekim alanı da daha fazla olmaktadır.

Şehirlerin etki alanını belirleyen en önemli faktör ön plana çıkan fonksiyonlarıdır.

I. İdari
II. Maden
III. Küresel
IV. Demir çelik
V. Bölgesel

Sanayi devriminden sonra Dünya genelinde şehirler ve şehir nüfusları artış göstermiştir.

Bu durum,

I. Kırsal kesimden şehirlere yapılan göçte artış
II. Ölüm oranlarında görülen azalma
III. İş gücüne duyulan ihtiyaçta azalma
IV. Üretimde meydana gelen çeşitlenme

Aşağıdaki haritada bazı şehirler numaralandırılarak gösterilmiştir.

Dünya’yı büyük bir havuza, şehirleri de farklı büyüklükteki taşlara benzetirsek, bazı şehirler havuza atılan büyük taşlar gibi havuzun tamamını yani bütün Dünya etkiler. Bu şehirlerin etki alanı küreseldir. Bazı şehirlerde havuza atılan küçük taşlar gibi daha az etki alanına sahiptir. Bu şehirlerin etki alanı ise bölgesel veya yereldir.

New York, Londra, Tokyo, Mexico City, Yeni Delhi gibi şehirlerin etki alanı; Hartum, Nairobi, Bayburt gibi şehirlerin etki alanından fazladır.

Buna göre, şehirlerin etki alanının az veya fazla olmasında;

I. Şehrin coğrafi konumu,
II. Şehrin ekonomik fonksiyonu,
III. Şehrin nüfus miktarı,
IV. Şehrin denize yakın olması,

I. Rio de Janeiro
II. Sidney
III. New York
IV. Londra
V. Seul

Şehirler fonksiyonlarına göre küresel, bölgesel ve yerel etkiye sahiptir.

Tarihi bir dokuya sahip olan İstanbul, geçmişte küresel etkiye sahip şehirlere örnek gösterilebilir. İstanbul, tarih boyunca uygun coğrafyası nedeniyle ticaret, eğitim, kültür, kontrol ve koordinasyon merkezi olmuş ve geniş bir alanı etkilemiştir.

Sanayi Devrimi’nden önce ticari şehirler modern şehir olarak adlandırılırdı ve bunların etki alanı genişti.

Dünya üzerinde bazı bölgelerin etki alanı zamana göre değişiklik gösterebilmektedir. Geçmişte etki alanı daha geniş olan ve daha fazla fonksiyonel özelliğe sahip olan bölgeler, zamanla etki alanını yitirebilmektedir.

Birden fazla fonksiyonel özelliğe sahip olan şehirler çevresindeki küçük şehirleri ve kırsal yerleşim alanlarını etkilemektedir. Şehirlerin etki alanları, birbirlerini etkileyen sarmal ağ şeklindedir.