Şiirde Zihniyet - Tema ve Yorum - 1

Geçmiş dönemlere ait bir şiir incelenirken dönemin ----- bilmek, şiirin daha iyi anlaşılmasını sağlar.

Çanta bağlı sırtını şu koca taşa yasla!
Sonra zafer şarkısı çağlasın gür sesinden.
Geçmişi hatırlatan çamdan oyulmuş tasla,
Kana kana bir su iç sılanın çeşmesinden!

Esirgeme hemşehrim, barut sinmiş göğsünü;
Şu buğday kokan hava dolsun ciğerlerine!
Ak saçlı anneciğin bekliyorken bu günü.
Kaç kere dua için el açtı tan yerine!

Kopmuş, çolak kolunla, uzamış saçlarınla.
Al mintana damlayan şu sevinç yaşlarınla.
Seni tanıyamazsa nur topu yavrun Mehmet,
Mor başları dumanlı dağlar tanırlar elbet!

Şiirimiz kentten içeridir abiler
Takvimler değiştirilirken bir gün yitirilir
Bir kent ölümünün denizine kayar dragomanlarıyla
Düzayak çivit badanalı bir kent nasıl kurulur abiler?

Doğru yola gittin ise
Er eteğin tuttun ise
Bir hayırda ettin ise
Birine bindir az değil

Yunus Emre'ye ait bu şiirin,

I. Amaç, halka öğüt vermektir.
II. Dili sade ve halk söyleyişleri vardır.
III. Nazım birimi dörtlüktür.
IV. Hece ölçüsüyle yazılmıştır.

Irmak olup akın ey şiirlerim!
Akın, suyunuz çoğala çoğala!
Acı içinde kanayan kalplerin,
Yalpalayan susamış gönüllerin.
Pınarı olun, su verin onlara!

Bu dizelerde şiirle ilgili düşüncelerini dile getiren şair şiirlerinde,

I. Sözcüklerin çağrışım gücüne
II. Duygulara seslenmeye
III. Biçimse! mükemmelliğe
IV. Sanatlı söyleyişin önemine
V. Mantıksal bütünlüğe

I. şiir

Dağları Ferhâd anunçün hâk ile yeksan ider
Kim gam-ı Şîrîn içün dâ’im yeler etgân ider
(Ferhat Şirin’in derdinden daima haykırır, telaşa kapılır,
bu yüzden dağları deler, yerle bir eder.) Necati Bey

II. şiir

Seviyorum seni ekmeği tuza banıp yer gibi
Geceleyin ateşler içinde uyanarak
Ağzımı dayayıp musluğa su içer gibi.
Ağır posta paketini, neyin nesi belirsiz.
Telaşlı, sevinçli, kuşkulu açar gibi.
Seviyorum seni denizi ilk defa uçakla geçer gibi.

Nazım Hikmet

I. metin

İstanbul'da Boğaziçi'ndeyim;
Bir fakir Orhan Veli;
Velinin oğlu;
Tarifsiz kederler içindeyim.

II. metin

Ben bir insan,
ben bir Türk şairi Nazım Hikmet
ben tepeden tırnağa insan
tepeden tırnağa kavga, hasret ve ümitten ibaret...

Evlerin çoğunda dirlik düzen
Kalan bir hatıra oldu geçmişte.
Gönül almak, hatır saymak arama.
Evlatlar aileye asi işte,
Bir çığ ki kopmuş gider, üzüntüden.
Evlerde nice nice cinayetler işlendi.
Ruhu bile duymadı insanların.
Dört duvar arasında aile sırları.
Bunca çocuk, bunca erkek, bunca kadın,
Gözyaşlarıyla beslendi.

I. metin

Ne yanar kimse bana âteş-i dîlden özge
Ne açar kimse kapım bâd-ı sabâdan gayrı
(Bana ne gönül ateşinden başka kimse yanar ne de esen
rüzgârdan (doğu rüzgârından) başka kimse kapımı açar.)

II. metin

Ne bir güzel var avutacak gönlümü.
Bu şehirde
Ne de bir tanıdık çehre;
Bir tren sesi duymaya göreyim,
İki gözüm iki çeşme.

Bu iki şiir karşılaştırıldığında,

I. Nazım birimi
Il. İşlenen konu
III. Ait olduğu zihniyet (gelenek)
IV. Kafiye örgüsü