Söz Sanatları - 3

Güller arasında seni bensiz gören olmuş
Gönlüm yüzünün rengine düşmüş de ben olmuş
Duydum ki güzel gözlerini çok seven olmuş
Gönlüm yüzünün rengine düşmüş de ben olmuş

Makbul isen hitabına herkes kulak tutar.

“Kulak tutmak” sözü hem “değer vererek dinlemek” mecaz anlamıyla hem de “dinleyenler kulaklarını gerçekten tutması” gerçek anlamıyla kullanılarak ..... yapılmıştır.

Gel ey gonca ele câm al çü lale bustân içre
Benefşe içelim zerrin kadehle gülsitân içre

[câm: kadeh, bustân: bahçe, içre: içinde, zerrin: altın, gülsitân: bahçe]

Gül üzülsün gonca açılsın bana sen gül yeter
Ağlasın bülbüllerin ey gonca tek sen gül yeter

Bu beyitle ilgili,

I. Birinci dizede geçen ikinci “gül” sözcüğü iki anlama gelecek şekilde kullanılmıştır.
II. İkinci dizede karşıt anlamlı sözcükler kullanılarak “tezat” yapılmıştır.
III. “Gonca” , “gül” , “açılsın” , “bülbül” sözcükleriyle “tenasüp” sanatı yapılmıştır.
IV. Seslenmeye başvurularak “nida” sanatı yapılmıştır.
V. “Yeter” sözcükleri ile “cinas” sanatı yapılmıştır,

Karac’oglan der ki n’olup n’olmadan
Dost ağlayıp düşman bize gülmeden
Biri ölüp biri ile kalmadan
Dostun derdine ortak olmalı

Gerdan aşık bezlerin çok
Güzellikte benzerin yok
Kaşların yay, kirpiğin ok
Vurduğunu öldürürsün

Mâşuk ile âşık bir olur aşk oduyla 
Mâdih dahi pes hem yine memduh değül mi
(Mâşuk: sevilen, Mâdih: öven, Memduh: övülen.)

Bu beyitte, “mâşuk” , “âşık” ile “aşk” ; “mâdih” ile “memduh” sözcükleri aynı kökten türeyen sözcükler olduğu için ..... sanatına başvurulmuştur.

El çek tabib el çek yaram üstünden
Sen benim derdime deva bilmezsin

İnsanların kaderi besbelli evlere bağlı
Zengin evler fakirlere yüksekten baktılar

Sıyrıl, beyaz karanlık içinde, parıl parıl
Berraklığında bilme nedir hafta, ay ve yıl