Söz Sanatları - 5

“Can kafeste durmaz uçar / Dünya bir han konan göçer” dizelerinde “can” kuş gibi düşünülmüş fakat “kuş” söylenmeden onu çağrıştıran “kafeste durmaz uçar” sözü kullanılmıştır. Dolayısıyla bu dizelerde ......... sanatı yapılmıştır.

Bahçemde açılmaz seni görmezse çiçekler;
Sahil seni, rüzgar seni, akşam seni bekler.
Gelmezsen eğer mevsimi nerden bilecekler?
Sahil seni, rüzgar seni, akşam seni bekler.

Şair bu dizelerde sözün etkisini güçlendirmek için “sen” sözcüğünü arka arkaya tekrarlamıştır.

Süleyman tahtını yeller götürür
Mührün alıp denizlerde yatırır
O gün tatlı suyu acı getirir
Aldanma şu dünya yalan dünyadır.

Aldım aşkın tüfeğin
Vurdum birkaç karaca
Dünyada bir yar sevdim
Kaşı gözü karaca

Gördüm ol meh duşune bir şâl atup lâhurdan
Gül yanaklar üstüne yaşmak tutunmuş nûrdan
 

Kime iyi desen darılır söğer
Merhamet zamanı değildir meğer
Yanında birini kesseler eğer
Bir hançer de sen vur sonra utanma

Bu dizelerde yapılmaması gerekenler, yapılması gereken davranışlar gibi verilerek iğneleme yapılmıştır.

Kalanlar ortada genç, ihtiyar, kadın, erkek
Harab olup yaşıyor talihin azabıyla

Yahya Kemal’in bu beytinde “ortada kalmak” ifadesi hem gerçek “ortalıkta görünme” hem de mecaz “sahipsiz, kimsesiz duruma düşmek” anlamını verecek şekilde kullanılmıştır.

Bu gemi benim gemim, nasipsiz
Benim kaderim bu insafsız dalgalar

Bu dizelerde geçen gemi ve dalga sözcükleri arasındaki uygunluk gibi aralarında çeşitli ilgiler bulunan en az iki sözcüğü bir dize ya da beyitte sıralama amacı gütmeden bir arada kullanma sanatına ........ denir.

Gelmez bu elem neyleyim fazla suale
Bir haile ömrüm ki alınmaz bile kale

Bu dizelerde “I” ünsüzlerinin tekrarıyla ......... sanatı yapılmıştır.

Divan şiirinde, edebî sanatlarla sağlanan derin ve yoğun bir anlam söz konusudur. Bunu gerçekleştirmek için bazen bir olgunun gerçek nedeni yerine farklı bir neden gösterilir, bazen iki anlama gelen bir sözcüğün uzak anlamı amaçlanır, bazen de insan dışı varlıklara insanın özellikleri kazandırılır.