Tanzimat Dönemi'nde Şiir - 1

Felek her türlü esbâb-ı cefâsın toplasın gelsin
Dönersem kahbeyim millet yolunda bir azîmetten

Anılsın mesleğimde çektiğim cevr ü meşakkatler
Ki ednâ zevki âlâdır vezâretten sadâretten

(esbâb: Sebepler, azîmet: Yola çıkma, cevr: Eziyet. Meşakkat: Zorluk, ednâ: En alt düzey)

Esin, Tanzimat Dönemi şiiriyle ilgili sunum hazırlayacaktır. Okul çıkışında arkadaşlarından yardım almak istedi. Sunumda yer vereceği örnek şiirleri kimlerin hangi eserlerinden alabileceğini sordu.

Serra: Recaizade Mahmut Ekrem’in Zemzeme’sinden alabileceğini,

Feyza: Muallim Naci’nin Demdeme’sinden alabileceğini. Derya: Ziya Paşa’nın Eş’ar-ı Ziya’sından alabileceğini söyledi.

Arkadaşlarının önerilerini dinleyen Esin, bu eserler içinde bazılarının türünün şiir olmadığını düşündüğünü, bunlardan sanatçıya ait örnek şiir alamayacağını söyledi.

Tanzimat’ın ilk kuşağı, edebiyatı “toplumun manevi bünyesini düzenlemek ve eğitmek” için bir vasıta sayar. Recaizade Mahmut Ekrem’den sonra edebiyat toplumun hizmetinden çıkarak kendi kendisinin hizmetine girer. Eski şiirin bireyselliğine yeniden dönüşteki sebepleri, 1880’den sonra gittikçe ağır basmaya başlayan romantizmin koyu bireyselliğinde ve II. Abdülhamit devrinin toplum meseleleriyle uğraşmaya şiddetle karşı koyan siyasi şartlarında bulmak mümkündür.

Doğu kültür ve medeniyetinden Batı kültür ve medeniyetine geçiş sürecinin yaşandığı bu dönemde --- bu sürecin çelişkilerini, ikiliklerini, belirgin olarak yaşamıştır. Hürriyet gazetesinde! 868’de çıkan “Şiir ve inşa” makalesinde divan edebiyatını yermiş, halk edebiyatını övmüştür. Daha sonra millî olmamakla ve yapay olmakla suçladığı divan edebiyatını 1874’te kaleme aldığı Harâbât'ın ön sözünde tekrar savunmuştur.

Tanzimat Dönemi’nde şiirin konusu değişmiş, aşk hasret, ayrılık gibi kişisel konular bir yana bırakılmış; eşitlik, özgürlük, adalet, hukuk gibi toplumsal konulara önem verilmiştir. Ancak bu daha çok birinci dönem Tanzimat sanatçıları;

I. Şinasi,
II. Ziya Paşa,
III. Muallim Naci,
IV. Namık Kemal’de görülür.

Doğu kültürüyle yetişmiş. Batı’yı sonradan tanımıştır. Hem eski edebiyatı eleştirmiş hem de eski geleneği devam ettirmeye çalışmıştır. Sade dilden yana tavır almış ama şiirlerinde ağır bir dil kullanmıştır. Bu durum, onun ve devrinin içinde bulunduğu ikilemin bir göstergesidir. Bütün bunlara rağmen Bağdatlı Ruhi’ye yazdığı “Terkib-i Bent” şiiri çok ünlüdür. Bugün bile dillerden düşmeyen beyitleri vardır.

I. Birinci dönemde “hak, hürriyet, adalet, vatan” gibi toplumsal konular ve felsefi düşünceler; ikinci dönemde ise daha çok bireysel konular işlenmiştir.
II. Bu dönem şiirlerinde sembolizm ve parnasizm akımlarının etkisi daha güçlüdür.
III. Divan edebiyatı nazım şekilleri ve aruz ölçüsü ağırlıklı olarak bu dönemde de kullanılmaya devam edilmiştir.
IV. Bu dönemde, şiirlere konusuna göre başlık konulmuştur.
V. Birinci dönemde “göz için kafiye” anlayışı yaygınken ikinci dönemde “kulak için kafiye” anlayışı hâkimdir.