Tanzimat Romanı - 6

I. İlk realist roman
II. İlk köy romanı
III. İlk edebî roman
IV. İlk yerli roman

..... üslup ve tekniğe özen göstermemiş bir halk romancısı olarak biliriz. Öyledir de. Ama romana bir örnek olarak Müşahedat'ı (1890) yazarken Batı’da görülmemiş bir teknik uygulandığını söyleyecek kadar iddialıdır. Müşahedat teknik bakımdan gerçekten ilginç yönleri olan bir romandır ve üzerinde durulmaya değer.

Yazarın eserine seçtiği konu deneyimsiz bir gencin yanlış bir aşkın peşinde hayatını mahvetmesidir. Romanda henüz hayatı tanımayan Ali Bey’in düşkün bir kadın olan Mehpeyker’e âşık olması, bu nedenle hayatının altüst olması, yaptığı hatanın farkına vararak cariyesine dönmesi ve daha sonra Mehpeyker’in Ali Bey’den intikam almak için yaptıkları anlatılır.

Ahmet Mithat Efendi’nin romanları konu ve olayları bakımından geniş bir repertuar gösterir. ---- ….

Türk edebiyatının ilk realist romanı sayılan ...... , Batılılaşmayı gereği gibi kavrayamayıp hazmedemeyen ve Avrupa uygarlığının süs, giyiniş gibi yalnız dış yanını görüp taklit eden kimselerin toplum içindeki gülünç durumları gösterilmeye çalışılmıştır. Romanda geçen olaylar ve karakterler bütünüyle doğal ve yerlidir.

Felâtun Bey ile Râkım Efendi adlı romanındaki Felâtun, devrinde ve devrinden sonra birçok örneği görülecek alafranga züppe tiplemesinin ilk örneğidir. Esaret başlıklı hikâyesi, adını taşıdığı bu temayı ele alan ilk eserdir. Esrâr-ı Cinâyât ile Türk edebiyatının ilk polisiye romanını o yazmıştır. Felsefe-i Zenân mektup türüyle yazılmış ilk eserlerimizdendir. Fatma Aliye Hanım ile birlikte yazdıkları “Hayal ve Hakikat" ilk çift dilli, yani kadın ile erkeğin birlikte yazdığı ilk eserdir. Bahtiyarlık Türk romanında köye yönelişin ilk izlerini içinde barındırır.