Tekke ve Tasavvuf Şiiri - 1

Aşkun odu ciğerimi
Yaka geldi yaka gider
Garip başum bu sevdayı
Çeke geldi çeke gider

Arifler durur sözüne
Gayrı görünmez gözüne
Eşrefoğlu yâr yüzüne
Baka geldi baka gider

Bu dörtlüklerden hareketle tekke şiiriyle ilgili olarak

I. Dinî ve tasavvuf! konular işlenmiştir.
II. Bütün örnekleri hece ölçüsüyle yazılır.
III. Son dörtlükte tapşırmalara yer verilir.
IV. Medrese ve çevresinde aydın zümreye seslenir,

I. Bayburtlu Zihni
II. Yunus Emre
III. Âşık Ömer
IV. Kaygusuz Abdal
V. Âşık Paşa

--- , Anadolu’da, gerek dili gerek görüşleri bakımından halk şiirinin de öncüsü sayılmaktadır. Tasavvuf sorunlarını yalın, kolay anlaşılır bir dille söyleyişiyle gönüllerde taht kurmuştur. Aruz ölçüsüyle yazdığı şiirlerinin dili; akıcı, sürükleyici bir nitelik taşır. Tasavvufun en güç anlaşılır kavramlarını Türkçenin ses yapısına uygun biçimde dile getirir. Şiirinde duygu ve düşünce birliğinden oluşan bir derinlik görülür. Kavraması zor bir varlık sorununu, bir düşünceyi dahi kolayca dile getirerek sehlimümteninin en güzel örneklerini vermiştir. Özellikle tasavvuf inançlarını benimseyen Alevi-Bektaşi geleneğini sürdüren halk ozanları üzerindeki etkisi büyük olmuştur.

Katre idim ummanlara karıştım
Kaç bulandım kaç duruldum kim bilir
Devre edip âlemleri dolaştım
Bir sanata kaç sarıldım kim bilir

Tekke önderlerinin (mürşit) tarikata yeni giren dervişleri aydınlatmak, onlara bilgi vermek için söyledikleri şiirlerdir. Didaktik (öğretici ve öğüt verici) özelliktedir.

İlahiler, tasavvuf görüş ve anlayışını anlatan bunun inceliklerini, ilahi hikmetleri ve sırları dile getiren manzumeler olup herhangi bir tarikatın izini taşımaksızın Allah’ı öven, Allah’ın büyüklüğü ve gücünü telkin eden şiirlerdir. Dinî törenlerde ve dergâhlarda kendine özgü bir makamla söylenir.

(I) Tasavvuf edebiyatı şairleri, yalın bir dille, hece ölçüsüyle ya da aruzun heceye yakın yalın kalıplarıyla eserler vermişlerdir. (II) Şairleri hecenin yanında aruzu, dörtlüğün yanında beyiti de kullanılmıştır. (III) Bu edebiyatın düzyazı biçimini ise evliya menkıbeleri, efsaneler, masallar, fıkralar ve tarikat büyüklerinin yaşamlarını konu alan yapıtlar oluşturur. (IV) Bir bölümü tasavvuf terimlerinden oluşan Arapça, Farsça sözcükler, halk edebiyatının en çok bu bölümünde kullanmıştır. (V) Bu geleneğin en önemli temsilcileri; Yunus Emre, Hoca Dehhani, Mevlana, Şeyh Galip gibi sanatçılardır.

Tekke - Tasavvuf edebiyatında belli türlerle özdeşleşmiş sanatçılar vardır. Örneğin Kaygusuz Abdal ---, Pir Sultan Abdal --- Yunus Emre ise --- türünde ilk akla gelen isimlerdir.