Türk - İslam Tarihindeki Siyasi Gelişmeler - 2

Din değiştirmenin sosyo-ekonomik yapı da dahil bir çok alanı etkilediği yargısına;

 I. Karahanlıların mimari alanda kalıcı eserler bırakmaları, 

II. Karlukların tarımsal ekonomide gelişmeleri, 

III. Uygurların savaşçı özelliklerini yitirmeleri

Kendisini İslâm'a davet eden Emevî halifesinin elçisine 100 bin kişilik silâhlı ordusunu gösteren Türgiş hükümdarı: "Bu (gördüğünüz) silâhlı süvariler içinde ne bir hekim, ne bir kunduracı, ne de bir terzi vardır. Şimdi bunlar Müslüman olup da İslâm dininin şartlarını yerine getirmeye kalkışırlarsa ne yiyip içecekler?"

751 yılında Müslüman Araplarla Çin arasında gerçekleşen Talaş Savaşı yalnız askeri sonuçlarıyla değil siyasi ve dinî etkileriyle de Orta Çağ'ın en önemli gelişmelerindendir.

Orhun Kitabeleri'nde; “Yukarıda gökyüzü aşağıda yağız yer yaratıldıkta, ikisi arasında insanoğlu yaratılmış, insanoğlunun üzerine atalarım Bumin Kağan ve istemi Kağan tahta oturmuş...”

Türklerin bir kısmı göç ettikleri kimi bölgelerde, kültürel etkileşim sonucu Budizm, Maniheizm, Musevilik ve Hristiyanlıktan etkilenmişlerdir. Buna karşın İslam inancı kadar Türk toplum hayatına nüfuz eden başka bir inanış olmamıştır.

Türk toplulukları arasında İslam inancının yaygınlık kazanmasında;

I. cihad anlayışı ile cihan hâkimiyeti düşüncesinin örtüşmesi,

 II. İslamiyet'in ahlaki kaidelerinin eski Türklerin “alp'fik anlayışıyla benzeşmesi,

 III. Karahanlı ve İdil Bulgarlarının İslamı resmi inanış olarak benimsemesi

• Halife el-Mansur Devri'nde Malatya’ya yerleştirilen Horasanlı askerler arasında Türklerin de yer alması 

• 758-760 yıllarında Adana'daki Avasım birlikleri arasına Türklerin yerleştirilmesi 

• 778-779 yıllarında Bizans’a karşı düzenlenen seferde Maveraünnehir’den gelen birliklerin bulunması

 Bu gelişmelere dayanarak Türlerle Abbasiler arasındaki ilişkilerle ilgili;

 I. Abbasi askeri yapısının tamamen Türklerden oluştuğu,

 II. VIII. yüzyılda Türkler arasında İslam inancının yaygınlaştığı, 

III. Müslüman Türklerin gayrimüslim soydaşlarına karşı akınlar yaptığı

Türk İslam devletlerinde camiler, şehirlerin merkezî yapıları olarak yönetim binaları hatta saraylardan daha önemli konumdadırlar. Özellikle Ulu Camiler her şehrin başlıca toplanma yeri olduğundan toplumsal ve siyasal merkez niteliğindedir.

 Bu dinî yapıların merkezi bir konum almalarında;

 I. Sultan ya da emir adına hutbenin buralarda okunması, 

II. mimarisinin bir ekonomik güç belirtisi ve yöneticinin itibar göstergesi olması,

 III. çok fonksiyonlu bir işleve sahip olmaları