Türkçenin Tarihi Gelişimi ve İlk Türkçe Sözlükler - 1

Türk dilinin kuramsal olarak Proto Türkçe diğer bir deyişle Ana Türkçe döneminden sonra gelen ve Türkçenin yazılı metinlerle bilinen en eski devresi Eski Türkçe olarak adlandırılmaktadır. Eski Türkçe dönemi kendi içinde uzun bir dönemdir. Bu dönem bugünkü bilgilerimiz ışığında Türk dilinin en eski yazılı belgelerinin bulunduğu devreyi kapsamaktadır. Bu dönem ayrıca Türkçenin işlek bir yazı dili olarak kullanıldığını da belgelendirebildiğimiz en eski dönemidir.

(I) Divanu Lügati't-Türk, Kaşgarlı Mahmut tarafından 11. yüzyılda yazılmış İlk islami dönem eserlerindendir. (II) Kaşgarlı Mahmut bu eserini Türklere Arapçayı öğretmek amacıyla kaleme almıştır. (III) Aslında bir sözlük olan Divanu Lügati'î-Türkte örnek olarak verilen halk şiirleri, atasözleri, deyimler dil ve kültür tarihimiz bakımından son derece önemlidir. (IV) Kaşgarii Mahmut aynı zamanda ilk Türk dili bilgini, eseri de Türkçenin ilk sözlüğü ve dil bilgisi kitabıdır. (V) Bir bilim adamı tarafsızlığıyla oluşturulan eser, 7500 Türkçe kelimenin Arapça karşılığının verildiği ansiklopedik bir çalışmadır.

- Eski Türkçeden sonra Türkçenin iki büyük kolundan birine aittir.
- Selçuklular, Anadolu Beylikleri ile Osmanlı Devleti’nin ilk dönemlerini kapsar.
- Batı Türkçesinin ilk dönemidir.
- Risaletû’n Nushiye bu dönem eseridir.

Cümle yaradılmışa bir gözle bakmayan
Halka müderris ise hakikatte âsidir
Bir kez gönül yıktın ise bu kıldığın namaz değil
Yetmiş iki millet dahi elin yüzün yumaz değil
Ben gelmedüm dâvi içün, benim işüm sevi içün
Dostun evi gönüllerdir, gönül yapmaya geldim
Gelin tanış olalım, işi kolay kılalım
Sevelim sevilelim, bu dünya kimseye kalmaz.

………….. , 15. yüzyıl sonlarından 20. yüzyılın başlarına kadar devam eden döneme verilen isimdir. Bu dönemde Türkçeye Arapça, Farsça gibi dillerden sözcük ve tamlamalar girmiş, sanatçılar eserlerinde bunlara sıklıkla yer vermiş, bu da dilin ağırlaşmasına yol açmıştır.

Türk dilinin en eski yazılı kaynaklarının olduğu Köktürk ve Uygur dönemleri ……… olarak adlandırılır, Karahanlı, Harezm, Kıpçak, Çağatay, Eski Anadolu Türkçesi tarihî yazı dilleri dönemini kapsayan döneme ise ………. adı verilir.

I. grup

Şinasi
Ahmet Vefik Paşa
Muallim Naci
Şemsettin Sami
Direktör Ali Bey

II. grup

Lehçe-i Osmanî
Kamus-ı Tûrkî
Lehçetûl Hâkâyık
Lügat-i Naci

(I) Türklerin kullandıkları kesin olarak bilinen ilk alfabe Köktürkler Dönemi’nde yaygınlık kazanan Köktürk alfabesidir. (II) Orhun Abideleri, 38 harften oluşan bu alfabeyle yazılmıştır. (III) Köktürk alfabesinden sonra kullanılan Sogd kökenli Uygur alfabesi ile yazılmış en eski metinler IX. yüzyıl sonlarına aittir. (IV) ilk İslami eserimiz olan Kutadgu Bilig de din değişikliği yapan Uygurların alfabesiyle yazılmıştır. (V) Türklerin topluca İslamiyet’i kabulünden sonra ise geniş bir sahada Latin harflerinin kabulüne kadar Arap alfabesi kullanılmıştır.